Уахи дегеніміз не?

Сұрақ: Уахи дегеніміз не?

Жауап:

Қасиетті кітабымыз Құран Кәрім Хазіреті Мұхаммедке (ﷺ) уахи арқылы түсті. Уахи сөзі – жасырын сөйлесу, сыбырлау, айту, сөйлеу, ишара ету деген мағыналарға келеді. Алла Тағала елшілеріне кез‑келген қалаған құбылысты не оқиғаны уахи арқылы білдіреді. Уахидің қандай болатындығы мен қалай әсер ететіндігі бізге беймәлім, ол Алла пен пайғамбар арасындағы сырлы сөйлесу халі. Хазіреті Пайғамбарымызға уахи мынадай жолдармен келген:

1. Шынайы түс. Уахидің ең көне келу түрі шынайы түс арқылы жүзеге асқан. Мысалы, Хазіреті Ибраһим түсінде ұлы Исмайылды сойып жатқанын көреді. Соңынан Алланың әмірімен ұлы Исмайылды құрбандыққа шалмақ болғаны баршамызға мәлім (қараңыз: 37. «Саффат» сүресі, 104-105-аят). Сондай-ақ Юсуф (а.с.) пайғамбардың түсінде күн мен айдың және 11 жұлдыздың өзіне сәжде еткенін көруі де, (қараңыз: Юсуф сүресі) уахидің осы түріне жатады. Сол секілді Хазіреті Пайғамбарымыздың да көрген түстері айна-қатесіз дәл келіп отыратын. Бұл жөнінде Айша анамыз: «Пайғамбарымыздың көрген түстері дәл келетін. Бұл түстер таң нұры секілді анық еді» (Бухари, Бәдиул уахи 3) дейді. Сол себептен сахабалар Пайғамбарымыз ұйықтап жатқанда, өзі оянбайынша тұрғызып, мазаламайтын еді.

2. Хазіреті Пайғамбардың ояу кезінде Жәбірейіл көрінбестен жүрегіне уахиді үрлеуі. Аятта бұл уахи түріне былай деп тоқталады: «Оны (Құранды) Жәбірейл (Рухул Қудус) келтірді. Ескертушілерден болуың үшін жүрегіңе қондырды. Ап-ашық бір араб тілінде түсірді» (26. «Шуғара» сүресі, 193-195-аят).

3. Жәбірейіл кейде уахиді адам бейнесіне әкелетін. Бұл уахи алудың ең жеңіл түрі. Риуаят бойынша, Жәбірейіл көбіне Дихя^{^[1]} есімді сахабаның бейнесінде келетін.

4. Жәбірейіл көрінбестен, шыңғырлаған немесе араның ызыңдаған даусына ұқсас дауыспен уахи әкелетін. Уахидің ішіндегі ең қиыны осылай келген уахи еді. Мұндай жолмен келген уахилер көбіне ескерту, қорқыту түрінде айтылған аяттардан тұратын. Осы жолмен уахи келгенде Хазіреті Пайғамбарымыз қатты қобалжып, дірілдеп, терлеп кететін. Айша анамыз былай дейді: «Қатты суық бір күні Хазіреті Пайғамбарға уахи келгенін көрдім. Сондай суық күні уахи келіп кеткенде, Расулуллаһтың маңдайынан суық тер шығатын» (Бухари, Бәдиул уахи-2).

5. Жәбірейлдің өз бейнесінде уахи әкелуі. Мұндай уахи 23 жылдың ішінде екі-ақ рет болған. Алғашқысы – Хира үңгірінде, екіншісі – Миғражда, яғни Сидратул Мунтахада Жәбірейілді көріп, уахи алады. Хазіреті Пайғамбар Жәбірейілді Хира үңгірінде алғаш өз бейнесінде көрген кезде қорқыныштан талып қалған-ды.

6. Хазіреті Пайғамбардың ояу күйінде Алла Тағаламен сөйлесіп, уахи алуы. Миғражда Хазіреті Пайғамбар перде арқылы Алла Тағаламен сөйлесіп, бес уақыт намазды, «Бақара» сүресінің соңғы екі аятын алған^{^[2]}.

[1] Дихя ибн Халифа ибн Фәруа әл-Кәлби (қ.б. 50/670). Хазіреті Пайғамбардың Гераклюсқа елші ретінде жіберген сахабасы. Солтүстік Арабиядағы Кәлб руынан шыққан. Дихяның һижрадан алдыңғы өмірі жайында нақты деректер жоқ. Бәдір соғысынан бұрын мұсылман болғанымен Бәдір соғысына қатыспаған. Уһуд соғысынан бастап өзге жорықтарға қатысқан. Худайбия келіссөзінен кейін Хазіреті Пайғамбар көрші елдерге елшілер жібергенде Дихяны Византия императоры Гераклюсқа жібереді. Яғни, Хижраның 7 - жылы Мухаррамда (628 мамыр) жібереді. Дихяның негізгі міндеті хатты Гераклюсқа жеткізу үшін Палестина әкіміне тапсыру еді.
Дихя ибн Халифа саудамен айналысқан сахабалардың бірі болатын. Жәбірейіл Дихя бейнесінде келіп, Хазіреті Пайғамбарға уахи әкелгенде сахабалардың көбісі оны Дихя екен деп ойлайтын. Әнәс ибн Маликтің айтуы бойынша, Дихя сахабалардың ішіндегі ең әдемісі, сымбатты және ірі денелі, ақ тәндісі екен.
Дихя Хазіреті Пайғамбардан кейінгі өмірін Шамда өткізіп, сонда қайтыс болған. Өмір тарихы жайында толық мәлімет болмағаны секілді, қай жылы қайтыс болғандығы да нақты емес, тек шамалап айтылуда (İslam Ansiklopedisi. – Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı. 9-том. 294-бет).
[2] İsmail Cerrahoğlu. ж.к.е., 48-50-бет; A.S.Klavuz. ж.к.е., 154-157-бет; А.Lütfü Каzancı. ж.к.е., 129-136-бет.