Алланың көркем есімдері келген аяттар
Ескерте кететін бір жайт – Алла Тағаланың сипаттары, есімдері жаратылыстың сипаттары мен есімдеріне ұқсамайтын ерекшелікке ие. Себебі Жаратушыға ұқсайтын ештеңе жоқ. Ал Оған жаратылыстың сипатын, өлшемдерін беру, махлұққа тән ерекшеліктерді телу хақиқи иманға керағар келетін істер. Сондықтан да Алла Тағала Құран Кәрімде Өзіне ештеңенің де ұқсамайтындығын әрі Оған дүнияуи көздердің де жетпейтіндігін айтып ескерткен.
﴿ لَيْسَ كَمِثْلِهِ شَيْءٌ﴾
«Оған ұқсайтын ештеңе жоқ» (Шура, 11).
﴿لا تُدْرِكُهُ الأَبْصَارُ وَهُوَ يُدْرِك الأَبْصَارَ وَهُوَ اللطِيفُ الْخَبِيرُ﴾
«Оған (Аллаға) жанарлар жете алмайды, алайда Ол жанарларға жетеді. Ол – Жұмсақ мейірімді әрі бәрінен Хабардар» (Әнғам, 103).
Мысалы, Алла – Мейірімді, Рахымды, бірақ Оның рахым-мейірімі жаратылыстың, адамзаттың мейірімділігінен өте жоғары, Өзіндік рахым. Алланың көркем есімдері мен сипаттары өзіндік ерекшеліктерге толы. Ондай ерекшеліктерді Хақ Тағаланың қалауымен Раббысын таныған пенделері біледі.
﴿وَلِلَّهِ الْمَثَلُ الأَعْلَى﴾
«Ал Аллаға ең биік мысалдар тән» (Нахыл, 60).
Көркем есімдердің осындай ерекшеліктеріне байланысты олардың мағыналарын түпнұсқадағы мағынасындай нақты, дәлме-дәл жеткізу де оңайға соқпайды. Бұл біріншіден, түпкі мән-мағынасына, сыры мен сынына пенденің шешен тілі де, ұшқыр ойы да жете алмайтын Жаратушы Хақ Тағаланың осынау сипаттары мен есімдерінің ұлылығын, байтақтығын паш етсе, екіншіден, араб тілінің өзіндік ерекшеліктеріне де байланысты.
Сондықтан да біз көркем есімдердің мағыналарының қазақша баламаларын беруге тырыстық. Кейбір тұста мағыналарды ашып көрсету үшін түсініктемелер берілді. Сонымен қатар болған жағдайда әрбір көркем есімге аят пен хадистен дәлелдер келтірдік. Алла ізгі істерімізге тауфиқ бергей!
1. Алла (Аллаһ) اللَّهُ Әлемдердің Жаратушысы.
Бұл Хақ Тағаланың ең маңызды, ең басты есімі. Бұл есім басқа ешкімге айтылмайды. Бұл сөз араб тіліндегі Әл-Иләһ – «Нағыз Құдай» деген сөзден өрбиді.
﴿اللّهُ لا إِلَـهَ إِلاَّ هُوَ الْحَيُّ الْقَيُّومُ﴾
«Алладан басқа құдай жоқ, Ол – Мәңгі тірі, Өздігінен тұрушы» (Әли Имран, 2).
2. Ар-Рахман الرَّحْمٰنُ Аса рахымды, Аса мейірімді
Мейірім-рахымы бүкіл әлемдерді – дүние мен ақыретті, күллі жаратылысты, мұсылманды да, кәпірді де қамтушы.
﴿وَإِلَـهُكُمْ إِلَهٌ وَاحِدٌ لاَّ إِلَهَ إِلاَّ هُوَ الرَّحْمَنُ الرَّحِيمُ﴾
«Құдайларың – бір Құдай, Одан өзге құдай жоқ, Ол – Аса рахымды әрі Ерекше мейірімді» (Бақара, 163).
﴿الرَّحْمَنُ* عَلَّمَ الْقُرْآنَ﴾
«Аса мейірімді. Құранды үйреткен» (Рахман, 1,2).
﴿قُلِ ادْعُواْ اللّهَ أَوِ ادْعُواْ الرَّحْمَـنَ أَيّاً مَّا تَدْعُواْ فَلَهُ الأَسْمَاء الْحُسْنَى﴾
«(Уа, Мұхаммед!) Алла деп шақырыңдар, Рахман деп шақырыңдар – қайсысымен шақырсаңдар да көркем есімдер Оған тән» де» (Исра, 110).
3. Ар-Рахим الرَّحِيمُ Ерекше мейірімді, Мейірбан
Алдыңғы сипаттан айырмашылығы бұл есім Жаратқан бойсұнғыш құлдарына қатысты айтылады.
﴿هُوَ اللَّهُ الَّذِي لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ عَالِمُ الْغَيْبِ وَالشَّهَادَةِ هُوَ الرَّحْمَنُ الرَّحِيمُ﴾
«Ол – Алла, Одан өзге құдай жоқ, Ол – ғайыпты да, көрнеуді де білуші, Ол – Аса рахымды әрі Ерекше мейірімді» (Хашыр, 22).
﴿نَبِّئْ عِبَادِي أَنِّي أَنَا الْغَفُورُ الرَّحِيمُ﴾
«(Уа, Мұхамед!) Құлдарыма Менің Кешірімді әрі Ерекше мейірімді екендігімді хабарла» (Хижр, 49).
عَنْ أَبِى بَكْرٍ الصديق t أَنَّهُ قَالَ لِلنَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم : »عَلِّمْنِي دُعَاءً أَدْعُو بِهِ فِي صَلاَتِي« ، قَالَ : »قُلِ اللَّهُمَّ إِنِّي ظَلَمْتُ نَفْسِي ظُلْمًا كَثِيرًا وَلاَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلاَّ أَنْتَ ، فَاغْفِرْ لِي مَغْفِرَةً مِنْ عِنْدِكَ ، وَارْحَمْنِي ، إِنَّكَ أَنْتَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ «. البخاري في كتاب الدعوات (799) .
Әбубәкір (р.а.) Пайғамбар (ﷺ): «Намазды айтатын дұға үйретіңіз», – деп сұрағанда ол (ﷺ): «Уа, Алла! Шындығында мен өз-өзіме көп зұлымдық қылдым, ал күнәні Өзіңнен басқа ешкім де кешіре алмайды. Мені Өзі жаныңда жарылқаумен жарылқап, рахым қыл. Расында Сен Кешірімдісің әрі Ерекше рахымдысың» деп айт», – деген (Бұхари әд-Дағауат кітабында № 799 риуаят еткен).
عَنْ عبد الله بنِ عُمَرَ t قَالَ: »إِنْ كُنَّا لَنَعُدُّ لِرَسُولِ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم فِي الْمَجْلِسِ الْوَاحِدِ مِائَةَ مَرَّةٍ: رَبِّ اغْفِرْ لِي وَتُبْ عَلَىَّ إِنَّكَ أَنْتَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ«. أبو داود في كتاب الوتر (1516) ، وابن ماجة (3075).
Абдулла ибн Омар (р.а.): «Біз бір отырыста Алланың елшісінің (ﷺ) «Раббым, мені кешір әрі тәубемді қабыл ал! Расында Сен тәубені қабыл алушысың, Ерекше мейірімдісің» деп жүз рет айтқандығын есептегенбіз», – дейді. (Әбу Дәуіт әл-Уитр кітабында № 1516 және Ибн Мәже № 3075 риуаят еткен).
4. Әл-Мәлик المَلِكُ Патша, билік Иесі.
﴿فَتَعَالَى اللَّهُ الْمَلِكُ الْحَقُّ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْكَرِيمِ﴾
«Алла бәрінен де биік, Хақиқи Патша! Одан басқа құдай жоқ, Ол – ардақты аршының Иесі» (Мүминун, 116).
عَنْ عَلِىِّ رضي الله عنه في دعاء النبي صلى الله عليه وسلم إِذَا قَامَ إِلَى الصَّلاَةِ : »اللهُمَّ أَنْتَ المَلِكُ لاَ إِلَهَ إِلاَّ أَنْتَ .. «. مسلم في صلاة المسافرين (771) .
Әли ибн Әбутәліп (р.а.) Пайғамбардың (ﷺ) намазға тұрғанда: «Уа, Алла! Сен Патшасың, Сенен басқа құдай жоқ» деп басталатын дұғаны оқитындығын жеткізген. (Мүслім Саләт әл-мусәфирин кітабында № 771 риуаят еткен).
عَنْ أبي هُرَيْرَةَ رضي الله عنه قَالَ : سَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: »يَقْبِضُ اللهُ الأَرْضَ وَيَطْوِى السماوات بِيَمِينِهِ ثُمَّ يَقُولُ : أَنَا المَلِكُ ، أَيْنَ مُلُوكُ الأَرْضِ« . البخاري في التفسير (4534) .
Әбу Һурайра (р.а.) былай деген: «Мен Алланың елшісінің (ﷺ): «Алла жерді ұстап, аспанды оң қолымен бүктейді. Сосын: «Мен – Патшамын! Жердегі патшалар қайда?» – дейді», – дегенін естідім». (Бұхари әт-Тәфсир кітабында № 4534 риуаят еткен).
5. Әл-Қуддус القُدُّوسُ Аса қасиетті.
﴿هُوَ اللَّهُ الَّذِي لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ الْمَلِكُ الْقُدُّوسُ﴾
«Ол – Алла, Одан басқа құдай жоқ, Ол – Патша әрі Аса қасиетті» (Хашыр, 23).
﴿يُسَبِّحُ لِلهِ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الأَرْضِ المَلِكِ القُدُّوسِ العَزِيزِ الحَكِيمِ﴾
«Аспандар мен жердегі нәрселер Патша, Аса қасиетті, Үстем, Өте дана Алланы дәріптейді» (Жұма, 1).
عَنْ عَائِشَةَ رضي الله عنها أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم كَانَ يَقُولُ فِي رُكُوعِهِ وَسُجُودِهِ : »سُبُّوحٌ قُدُّوسٌ رَبُّ المَلاَئِكَةِ وَالرُّوحِ« . مسلم في كتاب الصلاة (487) .
Айша (р.а.) жеткізген риуаятта Алланың елшісі (ﷺ) рукуғ пен сәждеде: «Аса пәк, аса қасиетті, періштелер мен рухтың (Жебірейілді) Иесі», – деп айтатын болған. (Мүслім ас-Салә кітабында № 487).
عَنْ عَائِشَةَ رضي الله عنها قالت : »كَانَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم إِذَا هَبَّ مِنَ الليْلِ كَبَّرَ عَشْرًا وَحَمِدَ عَشْرًا، وَقَالَ : سُبْحَانَ اللهِ وَبِحَمْدِهِ عَشْرًا، وَقَالَ : سُبْحَانَ المَلِكِ القُدُّوسِ عَشْرًا وَاسْتَغْفَرَ عَشْرًا وَهَللَ عَشْرًا .. « . أبو داود في الأدب (5085).
Айша (р.а.) былай деген: «Алланың елшісі (ﷺ) жел соққанда он рет тәкбір, он рет тәхмид, он рет «Субханаллаһи уа бихамдиһ» деп, «Өзі пәк, аса қасиетті, Патша» деп он рет айтатын, он рет истиғфар, он рет тәһлил айтатын». (Әбу Дәуіт әл-Әдәб кітабында № 5085 риуаят еткен).
6. Әс-Сәләм السَّلاَمُ Бейбіт, Сәлем Иесі
﴿هُوَ اللهُ الذِي لا إِلَهَ إِلا هُوَ المَلِكُ القُدُّوسُ السَّلامُ﴾
«Ол – Алла, Одан басқа құдай жоқ, Ол – Патша әрі Аса қасиетті, Бейбіт..»(Хашыр, 23).
عَنْ ابن مسعود رضي الله عنه قال : »كُنَّا إِذَا صَليْنَا خَلفَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قُلنَا : السَّلاَمُ عَلَى جِبْرِيلَ وَمِيكَائِيلَ ، السَّلاَمُ عَلَى فُلاَنٍ وَفُلاَنٍ ، فَالتَفَتَ إِلَيْنَا رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم فَقَالَ: إِنَّ اللهَ هُوَ السَّلاَمُ.. الحديث« . البخاري في كتاب الأذان (797).
Ибн Масғұд (р.а.) былай деген: «Біз Пайғамбардың (ﷺ) артында намаз оқып тұрып «Жебірейіл мен Микайлға сәлем болсын, пәленге мен пәленге сәлем –бейбітшілік болсын» деп айтып едік, Пайғамбар (ﷺ) бізге бұрылды да: «Алланың Өзі Сәлем», – деді. Бұхари әл-Азан кітабында № 797 риуаят еткен.
عَنْ ثَوْبَانَ رضي الله عنه أنه قَالَ : »كَانَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم إِذَا انْصَرَفَ مِنْ صَلاَتِهِ اسْتَغْفَرَ ثَلاَثًا وَقَالَ : اللهُمَّ أَنْتَ السَّلاَمُ وَمِنْكَ السَّلاَمُ تَبَارَكْتَ ذَا الجَلاَلِ وَالإِكْرَامِ« . مسلم في كتاب المساجد (591) .
Сәубан (р.а.) былай дейді: «Алланың елшісі (ﷺ) намазын аяқтағанда үш рет истиғфар айтып, сосын: «Уа, Алла! Сен Сәлемсің әрі сәлем Сенен! Құт-берекелісің, уа, ұлылық пен жомарттықтың Иесі!» – дейтін». (Мүслім әл-Мәсәжид кітабында № 591 риуаят еткен).
عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رضي الله عنه أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم قَالَ : »إِنَّ السَّلامَ اِسْمٌ مِنْ أَسْمَاءِ اللهِ تَعَالَى فَأَفْشُوهُ بَيْنَكُمْ« . البخاري في الأدب المفرد.
Әбу Һурайрадан (р.а.) жеткен риуаятта Пайғамбар (ﷺ): «Расында әс-Сәләм – Бейбітшілік Алла Тағаланың есімдерінің бірі, сондықтан да оны араларыңда таратыңдар», – деген. Бұхари әл-Әдәб әл-Муфрад кітабында риуаят еткен.
7. Әл-Мумин المُؤْمِنُАса сенімді
﴿هُوَ اللهُ الذِي لا إِلَهَ إِلا هُوَ المَلِكُ القُدُّوسُ السَّلامُ المُؤْمِنُ﴾
«Ол – Алла, Одан басқа құдай жоқ, Ол – Патша әрі Аса қасиетті, Бейбіт, Аса сенімді» (Хашыр, 23).
8. Әл-Муһәймин المُهَيمِنُТолық Басқарушы, Толық бақылаушы
﴿هُوَ اللهُ الذِي لا إِلَهَ إِلا هُوَ المَلِكُ القُدُّوسُ السَّلامُ المُؤْمِنُ المُهَيْمِنُ ﴾
«Ол – Алла, Одан басқа құдай жоқ, Ол – Патша әрі Аса қасиетті, Бейбіт, Аса сенімді, Толық басқарушы» (Хашыр, 23).
9. Әл-Азиз العَزِيزُ Үстем, Аса даңқты, бәріне құдіретті
﴿هُوَ الذِي يُصَوِّرُكُمْ فِي الأَرْحَامِ كَيْفَ يَشَاءُ لا إِلَهَ إِلا هُوَ العَزِيزُ الحَكِيمُ ﴾
«Ол сондай (Алла) сендерді жатырларда қалауынша бейнелейді. Одан басқа ешбір тәңір жоқ. Ол – Үстем әрі Аса дана» (Әли Имран, 6).
﴿وَلِلَّهِ جُنُودُ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَكَانَ اللَّهُ عَزِيزاً حَكِيماً﴾
«Көктер мен жердегі әскерлер Алланікі, расында Алла Үстем әрі өте дана» (Фатх, 7).
عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم كَانَ إِذَا تَضَوَّرَ مِنَ اللَّيْلِ قَالَ: »لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ الوَاحِدُ القَهَّارُ، رَبُّ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَمَا بَيْنَهُمَا العَزِيزُ الغَفَّارُ«. السُّيُوطِيُّ فِي الجَامِعِ الصَّغِيرِ (146).
Айшаның (р.а.) айтуынша Пайғамбар (ﷺ) егер түн ортасында қатты ауырып, мазасызданса: «Алладан басқа құдай жоқ, Ол – Жалғыз әрі Өктем, көктер мен жердің әрі олардың арасындағылардың Иесі, Үстем әрі Кешірімшіл» дейтін болған. Әс-Суюти әл-Жами әс-Сағир кітабында № 146 риуаят еткен.
10. Әл-Жаббар الجَبَّارُБойсұндырушы, Аса құдіретті
﴿هُوَ اللهُ الذِي لا إِلَهَ إِلا هُوَ المَلِكُ القُدُّوسُ السَّلامُ المُؤْمِنُ المُهَيْمِنُ العَزِيزُ الجَبَّارُ﴾
«Ол – Алла, Одан басқа құдай жоқ, Ол – Патша әрі Аса қасиетті, бейбіт, Аса сенімді, Толық басқарушы, Бойсұндырушы» (Хашыр, 23).
عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ رضي الله عنه أن النَّبِي صلى الله عليه وسلم قال: »تَكُونُ الأَرْضُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ خُبْزَةً وَاحِدَةً، يَتَكَفَّؤُهَا الْجَبَّارُ بِيَدِهِ، كَمَا يَكْفَأُ أَحَدُكُمْ خُبْزَتَهُ فِي السَّفَرِ، نُزُلاً لأَهْلِ الْجَنَّةِ«. البخاري في كتاب الرقاق (6155).
Әбу Сағид әл-Худриден (р.а.) жеткен риуаятта Пайғамбар (ﷺ): «Қиямет күні бір түйір нандай болады да оны Бойсұндырушы (Әл-Жаббар) сендердің біреулеріңнің өз нанын сапарда орағаны секілді жұмақ тұрғындарына жай ету үшін қолымен орайды», – деген. Бұхари Ар-Риқақ кітабында № 6155 риуаят еткен.
عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عُمَرَ رضي الله عنه قَالَ: رَأَيْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم عَلَى الْمِنْبَرِ وَهُوَ يَقُولُ: »يَأْخُذُ الْجَبَّارُ عَزَّ وَجَلَّ سَماَوَاتِهِ وَأَرَضِيهِ بِيَدَيْهِ« . مسلم في كتاب صفة القيامة والجنة والنار (2788).
Абдулла ибн Омар (р.а.) былай деген: «Мен Алланың елшісінің (ﷺ) мінберде тұрып:«Аса даңқты әрі ұлық Бойсұндырушы (Әл-Жаббар)көктер мен жерлерді қолдарымен алады», – дегенін көрдім». Бұхари Сифат әл-Қияма уал-жәнна уан-нар кітабында № 2788 риуаят еткен.
11. Әл-Мутәкәббир المُتَكَبِّرТәкаппар, Аса жоғары
﴿هُوَ اللهُ الذِي لا إِلَهَ إِلا هُوَ المَلِكُ القُدُّوسُ السَّلامُ المُؤْمِنُ المُهَيْمِنُ العَزِيزُ الجَبَّارُ المُتَكَبِّرُ﴾
«Ол – Алла, Одан басқа құдай жоқ, Ол – Патша әрі Аса қасиетті, Бейбіт, Аса сенімді, Толық басқарушы, Бойсұндырушы, Тәкаппар» (Хашыр, 23).
عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عُمَرَ رضي الله عنه أنه قَالَ: »قَرَأَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم هَذِهِ الآيَةَ وَهُوَ عَلَى المِنْبَرِ: ﴿وَالسَّمَاوَاتُ مَطْوِيَّاتٌ بِيَمِينِهِ سُبْحَانَهُ وَتَعَالَى عَمَّا يُشْرِكُونََ﴾، قَالَ: »يَقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ: أَنَا الجَبَّارُ، أَنَا المُتَكَبِّرُ، أَنَا المَلِكُ ، أَنَا المُتَعَالِ ، يُمَجِّدُ نَفْسَهُ« قَالَ : فَجَعَلَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم يُرَدِّدُهَا حَتَّى رَجَفَ بِهِ المِنْبَرُ، حَتَّى ظَنَنَّا أَنَّهُ سَيَخِرُّ بِه«ِ. أحمد في المسند (5608) وابن ماجة (164).
Абдулла ибн Омар (р.а.) былай деген: «Алланың елшісі (ﷺ) мінберде тұрып мына аятты: «Ал көктер Оның оң қолында, Ол (Алла) олардың қосқан серіктерінен Пәк әрі Биік» оқыды да: «Даңқты әрі Ұлық Алла: «Мен – Бойсұндырушымын, Мен – Тәкаппармын, Мен – Патшамын, Мен – Аса биікпін», – деп Өзін ұлықтайды», –деді. Алланың елшісі (ﷺ) осы сөзін көп қайталай бергені сондай ол тұрған мінбер теңселіп кетті. Тіпті, біз оны (мінберді) құлап кететін шығар деп ойладық». Ахмет Мүснәдінде № 5608 және Ибн Мәже № 164 риуаят еткен.
12. Әл-Халиқ الخَالِقُ Жаратушы
﴿هُوَ اللَّهُ الْخَالِقُ الْبَارِئُ الْمُصَوِّرُ لَهُ الأسْمَاءُ الْحُسْنَى ﴾
«Ол – Алла – Жаратушы, Жоқтан бар етуші, Бейнелеуші, көркем есімдер Оған тән» (Хашыр, 24).
﴿يَا أَيُّهَا النَّاسُ اذْكُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ هَلْ مِنْ خَالِقٍ غَيْرُ اللَّهِ يَرْزُقُكُمْ مِنَ السَّمَاءِ وَالأرْضِ لا إِلَهَ إِلا هُوَ فَأَنَّى تُؤْفَكُونَ﴾
«Ей, адамдар! Алланың сендерге берген нығметтерін естеріңе алыңдар! Сендерге көк пен жерден ризық беретін алладан басқа құдай бар ма? Одан өзге құдай жоқ. Қалайша ақиқаттан алыстап кеттіңдер» (Фатыр, 3).
﴿اللَّهُ خَالِقُ كُلِّ شَيْءٍ وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ وَكِيلٌ ﴾
«Алла әрбір нәрсенің Жаратушысы әрі Ол әрбір нәрсенің Өкілі, Қамқоры»(Зүмәр, 62).
عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ رضي الله عنه قَالَ : غَلاَ السِّعْرُ عَلَى عَهْدِ رَسُولِ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم فَقَالُوا : يَا رَسُولَ اللَّهِ لَوْ سَعَّرْتَ ؟ فَقَالَ:» إِنَّ اللَّهَ هُوَ الخَالِقُ الْقَابِضُ الْبَاسِطُ الرَّازِقُ الْمُسَعِّرُ ، وَإِنِّي لأَرْجُو أَنْ أَلْقَى اللَّهَ وَلاَ يَطْلُبُنِي أَحَدٌ بِمَظْلَمَةٍ ظَلَمْتُهَا إِيَّاهُ فِي دَمٍ وَلاَ مَالٍ«، أحمد في المسند (12613).
Әнес ибн Мәлік (р.а.) былай дейді: «Алланың елшісінің (ﷺ) заманында баға шарықтап өсіп, адамдар: «Уа, Расулалла! Бағаны белгілемейсіз бе?» – десті. Сонда ол (ﷺ): «Шындығында Алла Жаратушы, Тарылтушы, Кеңейтуші, Ризықтандырушы һәм Бағаны белгілеуші. Расында мен бір адамның жанына не малына қиянат жасап қойып, Алланың алдына барғанымда менен сонысын талап етпеуін қалаймын», – деді. Ахмет Мүснәд кітабында № 12613 риуаят еткен.
عَنْ النُّوَاسِ بْنِ سَمْعَانَ y أَنَّ النَّبِيَ صلى الله عليه وسلم قَالَ:» لاَ طَاعَةَ لِمَخْلُوقٍ فِي مَعْصِيَةِ الخالق«، مِشْكَاةُ المَصَابِيحِ، مُحَمَّدٌ بْنُ عَبْدِ اللهِ الخَطِيبُ التِّبْرِيزِيُّ.
Нуас ибн Самған (р.а.) жеткізген риуаятта Пайғамбар (ﷺ): «Жаратушыға қарсы шығаратын істе жаратылысқа мойынсұнуға болмайды», – деген. Мұхаммед ибн Абдулла әл-Хатиб әт-Тибризидің Мишкәт әл-Масабих кітабынан.
13. Әл-Бари البَارِىءُ Жоқтан бар етуші (Жаратушы)
﴿هُوَ اللَّهُ الْخَالِقُ الْبَارِئُ الْمُصَوِّرُ لَهُ الأسْمَاءُ الْحُسْنَى﴾
«Ол, Алла – Жаратушы, Жоқтан бар етуші, Бейнелеуші, көркем есімер Оған тән» (Хашыр, 24).
﴿فَتُوبُواْ إِلَى بَارِئِكُمْ ﴾
«Жоқтан бар етуші Иелеріңе тәубе етіңдер» (Бақара, 54).
14. Әл-Мусаууир المُصَوِّرُБейнелеуші
﴿هُوَ اللَّهُ الْخَالِقُ الْبَارِئُ الْمُصَوِّرُ لَهُ الأسْمَاءُ الْحُسْنَى﴾
«Ол, Алла – Жаратушы, Жоқтан бар етуші, Бейнелеуші, көркем есімер Оған тән» (Хашыр, 24).
15. Әл-Ғаффар الغَفَّارُКешірімшіл, Аса кешірімді
﴿رَبُّ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَمَا بَيْنَهُمَا الْعَزِيزُ الْغَفَّارُ﴾
«Көктер мен жердің әрі олардың арасындағылардың Иесі, Үстем һәмКешірімшіл» (Сад, 66).
﴿فَقُلْتُ اسْتَغْفِرُواْ رَبَّكُمْ إِنَّهُ كَانَ غَفَّارًا﴾
«Оларға: «Раббыларыңнан кешірім тілеңдер, расында Ол аса кешірімді», –дедім» (Нұх, 10).
عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم كَانَ إِذَا تَضَوَّرَ مِنَ اللَّيْلِ قَالَ: »لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ الوَاحِدُ القَهَّارُ، رَبُّ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَمَا بَيْنَهُمَا العَزِيزُ الغَفَّارُ«. السُّيُوطِيُّ فِي الجَامِعِ الصَّغِيرِ (146).
Айшаның (р.а.) айтуынша Пайғамбар (ﷺ) егер түн ортасында қатты ауырып, мазасызданса: «Алладан басқа құдай жоқ, Ол – Жалғыз әрі Өктем, көктер мен жердің әрі олардың арасындағылардың Иесі, Үстем әрі Кешірімшіл» дейтін болған. Әс-Суюти әл-Жами әс-Сағир кітабында № 146 риуаят еткен.
16. Әл-Қаһһар القَهَّارُӨктем, шексіз қаһар Иесі.
﴿يَا صَاحِبَيِ السِّجْنِ أَأَرْبَابٌ مُتَفَرِّقُونَ خَيْرٌ أَمِ اللَّهُ الْوَاحِدُ الْقَهَّارُ﴾
«Уа, абақтылас жолдастарым! Жан-жаққа тартатын түрлі Иелер қайырлы ма әлде Жалғыз, Өктем Алла қайырлы ма?» (Жүсіп, 39).
﴿قُلِ اللَّهُ خَالِقُ كُلِّ شَيْءٍ وَهُوَ الْوَاحِدُ الْقَهَّارُ﴾
«(Уа, Мұхаммед!) Алла – әрбір нәрсенің жаратушысы әрі Ол – Жалғыз һәм Өктем де» (Рағыд, 16).
Алдыңғы сипатта келтірілген Айша (р.а.) риуаят еткен хадисте Пайғамбар (ﷺ)егер түн ортасында қатты ауырып, мазасызданса: «Алладан басқа құдай жоқ, Ол – Жалғыз әрі Өктем, көктер мен жердің әрі олардың арасындағылардың Иесі, Үстем әрі Кешірімшіл» дейтін болған.
17. Әл-Уаһһаб الوَهَّابُСый беруші
﴿أَمْ عِنْدَهُمْ خَزَائِنُ رَحْمَةِ رَبِّكَ الْعَزِيزِ الْوَهَّابِ﴾
«Әлде оларда Даңқты әрі Сый беруші Раббыңның мейірім қазыналары бар ма еді?!» (Сад, 9).
﴿رَبَّنَا لا تُزِغْ قُلُوبَنَا بَعْدَ إِذْ هَدَيْتَنَا وَهَبْ لَنَا مِنْ لَدُنْكَ رَحْمَةً إِنَّكَ أَنْتَ الْوَهَّابُ﴾
«Раббымыз! Бізді тура жолға бастағаннан соң жүрегімізді басқаға бұрма әрі бізге Өзіңнің жаныңнан мейірім сыйла. Шындығында Сен – Сый берушісің» (Әли Имран, 8).
عَنْ أَبِى هُرَيْرَةَ رضي الله عنه أن النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: »إِنَّ عِفْرِيتًا مِنَ الْجِنِّ تَفَلَّتَ عَلَىَّ الْبَارِحَةَ لِيَقْطَعَ عَلَيَّ الصَّلاَةَ فَأَمْكَنَنِي اللَّهُ مِنْهُ، فَأَرَدْتُ أَنْ أَرْبِطَهُ إِلَى سَارِيَةٍ مِنْ سَوَارِي الْمَسْجِدِ حَتَّى تُصْبِحُوا وَتَنْظُرُوا إِلَيْهِ كُلُّكُمْ، فَذَكَرْتُ قَوْلَ أَخِي سُلَيْمَانَ رَبِّ هَبْ لِي مُلْكًا لاَ يَنْبَغِي لأَحَدٍ مِنْ بَعْدِى، قَالَ: روح، َرَدَّهُ خَاسِئًا«. البُخَارِيُّ فِي كِتَابِ الصَّلاةِ (449) .
Әбу Һурайраның (р.а.) жеткізуінше Алланың елшісі (ﷺ) былай деген: «Кеше маған жындардың ішінен ифрит тап келіп намазымды бұзбақшы болды, Алла маған оны ұстап алуға мүмкіндік берді. Мен сендердің таңертең келіп, барлығың көрулерің үшін оны мешіттің бағаналарының біріне байлап қоймақшы болғанымда бауырым Сүлейменнің «Раббым! Маған менен кейін ешкімде болмайтын билік сыйла!» деген сөзін есіме түсті. Сосын «сорлы болған күйде құрып кет» деп қуып жібердім». Бұхари Китаб ас-Сала кітабында № 449 риуаят еткен.
18. Ар-Раззақ الرَّزَّاقُ Ризықтандырушы.
﴿إِنَّ اللَّهَ هُوَ الرَّزَّاقُ ذُو الْقُوَّةِ الْمَتِينُ﴾
«Шындығында Алла, Ол – Ризықтандырушы, күш-қуатың Иесі, Мығым»(Зәрият, 58).
عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَسْعُودٍ رضي الله عنه قَالَ: أَقْرَأَنِي رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم: »إِنِّي أَنَا الرَّزَّاقُ ذُو الْقُوَّةِ الْمَتِينُ «. أبو داود في كتاب الحروف والقراءات، (3993).
Абдулла ибн Масғұд (р.а.) былай деген: «Маған Алланың елшісі (ﷺ)«Шындығында Мен – Ризықтандырушы, күш-қуатың Иесі, Мығыммын» деген аят оқытты». Әбу Дәуіт әл-Хуруф уал-Қираат кітабында № 3993 риуаят еткен.
19. Әл-Фаттах الفَتَّاحُ Жеңуші, Ашушы.
﴿قُلْ يَجْمَعُ بَيْنَنَا رَبُّنَا ثُمَّ يَفْتَحُ بَيْنَنَا بِالْحَقِّ وَهُوَ الْفَتَّاحُ الْعَلِيمُ﴾
«Раббымыз біздің арамызды жинап, сосын арамызды ақиқатпен ашады, Ол – Ашушы, Білуші деп айт» (Сәбә, 26).
20. Әл-Алим العَلِيمُ Бәрін Білуші.
﴿فَسَيَكْفِيكَهُمُ اللَّهُ وَهُوَ السَّمِيعُ العَلِيمُ﴾
«Алла сені олардан құтқарады әрі Ол Естуші һәм Білуші» (Бақара, 137).
عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الخُدْرِي رضي الله عنه أن النبي صلى الله عليه وسلم قَالَ: »أَعُوذُ بِاللَّهِ السَّمِيعِ العَلِيمِ مِنَ الشَّيْطَانِ الرَّجِيمِ مِنْ هَمْزِهِ وَنَفْخِهِ وَنَفْثِهِ«. أبو داود في كتاب الصلاة (775).
Әбу Сағид әл-Худридің жеткізуінше Пайғамбар (ﷺ): «Алланың атымен қуылған шайтаннан, оның түйреуінен, дем салуынан, түкіруінен сақтанамын», – деген. Әбу Дәуіт ас-Сала кітабында № 775 риуаят еткен.
21. Әл-Қабид القََابِضُ Тарылтушы, Ұстап қалушы
﴿مَنْ ذَا الَّذِي يُقْرِضُ اللّهَ قَرْضاً حَسَناً فَيُضَاعِفَهُ لَهُ أَضْعَافاً كَثِيرَةً وَاللّهُ يَقْبِضُ وَيَبْسُطُ وَإِلَيْهِ تُرْجَعُونَ﴾
«Кімде-кім Аллаға көркем қарыз берсе, Ол оны көп еселейді. Алла тарылтады әрі кеңейтеді әрі түбінде Оған қайтасыңдар» (Бақара, 245).
Бұдан бұрын айтылып өткен Әнес ибн Мәлік (р.а.) жеткізген риуаятта Алланың елшісі (ﷺ): «Шындығында Алла Жаратушы, Тарылтушы, Кеңейтуші, Ризықтандырушы һәм Бағаны белгілеуші. Расында мен бір адамның жанына не малына қиянат жасап қойып, Алланың алдына барғанымда менен сонысын талап етпеуін қалаймын», – деген. Ахмет Мүснәд кітабында № 12613 риуаят еткен.
»اللَّهُمَّ لَكَ الحَمْدُ كُلُّهُ، اللَّهُمَّ لا قَابِضَ لِمَا بَسَطْتَ، وَلا بَاسِطَ لِمَا قَبَضْتَ، وَلا هَادِيَ لِمَنْ أَضْلَلْتَ وَلا مُضِلَّ لِمَنْ هَدَيْتَ، وَلا مُعْطِيَ لِمَا مَنَعْتَ وَلا مَانِعَ لِمَا أَعْطَيْتَ، وَلا مُقَرِّبَ لِمَا بَاعَدْتَ، وَلا مُبَاعِدَ لِمَا قَرَّبْتَ، اللَّهُمَّ ابْسِطْ عَلَيْنَا مِنْ بَرَكَاتِكَ وَرَحْمَتِكَ وَفَضْلِكَ وَرِزْقِكَ«. أَخْرَجَهُ البُخَارِيُّ فِي الأَدَبِ المُفْرَدِ بِرَقْمِ 699.
Пайғамбар (ﷺ) дұғаларының бірі мынадай: «Уа, Алла! Барлық мадақ Өзіңе ғана тән. Уа, Алла! Сен кеңейткенді еш тарылтушы жоқ, Сенің тарылтқаныңды кеңейтуші жоқ. Сен адастырғанды ешкім тура жолға сала алмайды, Сен туралыққа бастағанды ешкім де адастыра алмайды. Сенің тоқтатып қойғаныңды ешкім де бере алмайды, керісінше Сен бергенді ешкім де тоқтата алмайды. Сен алыстатқанды ешкім жақындата алмайды, сен жақындатқанды ешкім алыстата алмайды. Уа, Алла! Өзіңнің құт-берекеңнен, мейірім-шапағатыңнан, артықшылығыңнан, ризығыңнан бізге молынан түсіріп, кеңейте гөр!». Бұхари әл-Әдәб әл-Муфрад кітабында № 699 риуаят еткен.
22. Әл-Басит البَاسِطُ Кеңейтуші
﴿مَنْ ذَا الَّذِي يُقْرِضُ اللّهَ قَرْضاً حَسَناً فَيُضَاعِفَهُ لَهُ أَضْعَافاً كَثِيرَةً وَاللّهُ يَقْبِضُ وَيَبْسُطُ وَإِلَيْهِ تُرْجَعُونَ﴾
«Кімде-кім Аллаға көркем қарыз берсе, Ол оны көп еселейді. Алла тарылтады әрі кеңейтеді әрі түбінде Оған қайтасыңдар» (Бақара, 245).
Бұл қасиетті есімге алдыңғы есімде айтылып өтілген хадистер дәлел бола алады.
23. Әл-Хафид الخَافِضُ Төмендетуші, Түсіруші.
عَنْ أَبِى مُوسَى الأشعري رضي الله عنه أن النبي صلى الله عليه وسلم قال: »إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَجَلَّ لاَ يَنَامُ وَلاَ يَنْبَغِي لَهُ أَنْ يَنَامَ يَخْفِضُ الْقِسْطَ وَيَرْفَعُهُ«. مسلم في كتاب الإيمان (179) .
Әбу Муса әл-Ашғаридің (р.а.) айтуынша Пайғамбар (ﷺ): «Ұлы әрі Даңқты Алла ұйықтамайды әрі ұйқы Оған тән емес, Ол әділдікті бірде төмен түсіріп, бірде көтеріп тұрады», – деген. Мүслім әл-Иман кітабында № 179 риуаят еткен.
24. Ар-Рафиъ الرَّافِعُ Жоғарылатушы, Биіктетуші.
﴿يَرْفَعِ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَالَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجَاتٍ ﴾
«Алла сендерден иман келтіргендер мен білім берілгенердің дәрежелерін көтереді» (Мүжәделе, 11).
25. Әл-Муъиззу المُعِزُّ Даңқты асырушы, жеңіс беруші.
﴿قُلِ اللَّهُمَّ مَالِكَ الْمُلْكِ تُؤْتِي الْمُلْكَ مَنْ تَشَاءُ وَتَنْزِعُ الْمُلْكَ مِمَّنْ تَشَاءُ وَتُعِزُّ مَنْ تَشَاءُ وَتُذِلُّ مَنْ تَشَاءُ بِيَدِكَ الْخَيْرُ إِنَّكَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ ﴾
«Уа, Алла! Биліктің Иесі! Билікті қалағаныңа бересің, қалағаныңнан аласың. Қалағаныңның даңқын асырасың, қалағаныңның дәрежесін төмендетесің. Ізгілік Сенің қолыңда, расында Сен әрбір нәрсеге құдіреттісің» (Әли Имран, 26).
26. Әл-Музиллу المُذِلُّ Дәрежені төмендетуші.
Алдыңғы аятта айтылғандай: «Қалағаныңның даңқын асырасың, қалағаныңның дәрежесін төмендетесің» (Әли Имран, 26).
27. Әс-Сәмиъ السَّمِيعُ Бәрін Естуші.
﴿ليْسَ كَمِثْلِهِ شَيْءٌ وَهُوَ السَّمِيعُ البَصِيرُ﴾
«Оған (Аллаға) ұқсайтын ештеңе де жоқ әрі Ол бәрін Естуші һәм Көруші» (Шура, 11).
﴿إِنَّ اللَّهَ كَانَ سَمِيعاً بَصِيراً﴾
«Шындығында Аллаға бәрін Естуші һәм Көруші» (Ниса, 58).
﴿قُلْ إِنْ ضَلَلْتُ فَإِنَّمَا أَضِلُّ عَلَى نَفْسِي وَإِنِ اهْتَدَيْتُ فَبِمَا يُوحِي إِلَيَّ رَبِّي إِنَّهُ سَمِيعٌ قَرِيبٌ﴾
«Егер адассам –адасқаным өзіме жаман, ал тура жолда болсам ол – Раббымның маған уахи еткені арқылы,. Расында Ол – бәрін Естуші һәм өте жақын деп айт»(Сәбә, 50).
عَنْ أبي موسى رضي الله عنه قال: كنّا مع النبيِّ صلى الله عليه وسلم في سَفَر، فكنا إذا عَلونا كبَّرنا، فقال النبيُّ صلى الله عليه وسلم: »أيها الناس أربَعوا على أنفُسِكم فإنكم لا تَدْعونَ أصمَّ ولا غائباً، ولكنْ تدعون سميعاً بصيراً «. البخاري في كتاب الجهاد (2830) .
Әбу Муса әл-Ашғари (р.а.) былай деген: «Біз Пайғамбармен (ﷺ) бірге сапарда болғанымызда биік жерге шыққанда дауыстап тәкбір айттық. Сонда Пайғамбар (ﷺ):«Уа, адамдар! Іштеріңнен айтыңдар! Расында сендер саңырауға не жоқ нәрсеге жалбарынып жатқан жоқсыңдар. Алайда бәрін Естуші һәм Көрушігежалбарынып жатсыңдар», – деді. Бұхари әл-Жиһад кітабында № 2830 риуаят еткен.
عَنْ أَبِى سَعِيدٍ الخُدْرِي رضي الله عنه أن النبي صلى الله عليه وسلم كان يستفتح في صلاته قبل القراءة بقوله : »أَعُوذُ بِاللهِ السَّمِيعِ العَلِيمِ مِنَ الشَّيْطَانِ الرَّجِيمِ مِنْ هَمْزِهِ وَنَفْخِهِ وَنَفْثِهِ«. أبو داود في كتاب الصلاة (775).
Әбу Сағид әл-Худридің жеткізуінше Пайғамбар (ﷺ) намаздың басында қырағатан бұрын: «Алланың атымен қуылған шайтаннан, оның түйреуінен, дем салуынан, түкіруінен сақтанамын», – деген. Әбу Дәуіт ас-Сала кітабында № 775 риуаят еткен.
28. Әл-Басир البَصِيرُ Бәрін Көруші
﴿سُبْحَانَ الذِي أَسْرَى بِعَبْدِهِ ليْلاً مِنَ المَسْجِدِ الحَرَامِ إِلى المَسْجِدِ الأَقْصَى الذِي بَارَكْنَا حَوْلهُ لِنُرِيَهُ مِنْ آيَاتِنَا إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ البَصِيرُ﴾
«Пендесін бір түнде аяттарымызды көрсетуіміз үшін Харам мешітінен біз айналасын берекеге тұндырған әл-Ақса мешітіне жеткізген (Алла) пәк. Әрі Ол бәрін Естуші һәм Көруші» (Исра, 1).
﴿اللَّهُ يَصْطَفِي مِنَ الْمَلائِكَةِ رُسُلاً وَمِنَ النَّاسِ إِنَّ اللَّهَ سَمِيعٌ بَصِيرٌ﴾
«Алла періштелерден және адамдардан елшілер таңдайды. Шындығында Алла бәрін Естуші һәм Көруші» (Хаж, 75).
﴿وَجَعَلْنَا بَعْضَكُمْ لِبَعْضٍ فِتْنَةً أَتَصْبِرُونَ وَكَانَ رَبُّكَ بَصِيراً﴾
«Біріңді біріңе сынақ қылдық. Сірә, сабыр етер ме екенсіңдер? Расында Раббың бәрін көруші» (Фұрқан, 20).
29. Әл-Хакам الحَكَمُ Қазы, Төреші
﴿اللَّهُ يَحْكُمُ بَيْنَكُمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ فِيمَا كُنتُمْ فِيهِ تَخْتَلِفُونَ﴾
«Қяимет күні таласқан нәрселерің туралы сендердің араларыңа Алла төрелік етеді» (Хаж, 69).
عَنْ شُرَيْحٍ عَنْ أَبِيهِ هَانِئٍ رضي الله عنه أَنَّهُ لَمَّا وَفَدَ إِلَى رَسُولِ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم مَعَ قَوْمِهِ سَمِعَهُمْ يَكْنُونَهُ بِأَبِي الْحَكَمِ فَدَعَاهُ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلمفَقَالَ: »إِنَّ اللَّهَ هُوَ الْحَكَمُ وَإِلَيْهِ الْحُكْمُ فَلِمَ تُكْنَى أَبَا الْحَكَمِ؟«، فَقَالَ: إِنَّ قَوْمِي إِذَا اخْتَلَفُوا فِي شَيءٍ أَتَوْنِي فَحَكَمْتُ بَيْنَهُمْ فَرَضِي كِلاَ الْفَرِيقَيْنِ ، فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم : »مَا أَحْسَنَ هَذَا ، فَمَا لَكَ مِنَ الْوَلَدِ؟«، قَالَ: لِي شُرَيْحٌ وَمُسْلِمٌ وَعَبْدُ اللَّهِ، قَالَ: »فَمَنْ أَكْبَرُهُمْ؟«، قُلْتُ: شُرَيْحٌ، قَالَ: »فَأَنْتَ أَبُو شُرَيْحٍ «. أبو داود في كتاب الأدب (4955).
Шурейх әкесі Һәниден (р.а.) мынадай риуаят жеткізді. Оның әкесі Һәни руластарымен бірге Алланың елшісіне (ﷺ) барғанда мұның атын Әбул-Хакам деп айтады. Сонда Алланың елшісі (ﷺ) оны шақырып алып: «Расында әл-Хакам Ол – Алла. Сені неге Әбул-Хакам деген лақапен атайды?» – деп сұрайды. Һәни: «Менің қауымым бір нәрсеге таласса маған жүгінетін. Мен олардың арасына үкім ететінмін. Шығарған үкіміме екі жақ та әрдайым разы болысатын. (Яғни, сол себепті осылай атайды)», – деп жауап береді. Алланың елшісі (ﷺ): «Мұның қандай жақсы! Сенің балаң бар ма?» – деп сұрады. Һәни: «Иә, менің Шурейх, Муслим, Абдулла деген балаларым бар», – деді. Алланың елшісі (ﷺ): «Олардың қайсысы үлкен?» – деді. Һәни: «Шурейх», – деді. Сонда Алланың елшісі (ﷺ): «Олай болса, сенің лақабың Әбу Шурейх болсын», – деді. Әбу Дәуіт әл-Әдәб кітабында № 4955 риуаят еткен.
30. Әл-Адл العَدْلُ Әділ, Әділетті
﴿إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَالإِحْسَانِ﴾
«Расында Алла әділдікке, ізгілікке бұйырады» (Нахыл, 90).
31. Әл-Латиф اللَّطِيفُ Жұмсақ, Мейірімді, Аса қуатты әрі жұмсақ
﴿أَلا يَعْلَمُ مَنْ خَلَقَ وَهُوَ اللَّطِيفُ الْخَبِيرُ﴾
«Әлде ол кімнің жаратқанын білмей ме? Ол (Алла) Жұмсақ әрі бәрінен Хабардар» (Мүлік, 14).
﴿وَاذْكُرْنَ مَا يُتْلَى فِي بُيُوتِكُنَّ مِنْ آيَاتِ اللهِ وَالْحِكْمَةِ إِنَّ اللهَ كَانَ لَطِيفًا خَبِيرًا﴾
«Сендер (мұсылман әйелдер) өз үйлеріңде оқылатын Алланың аяттары мен хикметтерін естеріңе алыңдар. Расында Алла Жұмсақ әрі бәрінен Хабардар»(Ахзаб, 34).
﴿إِنَّ رَبِّي لَطِيفٌ لِمَا يَشَاءُ إِنَّهُ هُوَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ﴾
«Шындығында Раббым қалағанына Жұмсақ, расында Ол Білуші һәм Дана»(Жүсіп, 100).
﴿اللهُ لَطِيفٌ بِعِبَادِهِ يَرْزُقُ مَنْ يَشَاءُ وَهُوَ الْقَوِيُّ الْعَزِيزُ﴾
«Алла құлдарына Жұмсақ, қалағанын ризықтандырады. Ол Күшті әрі Даңқты»(Шура, 19).
عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم قَالَ لَهَا: »لَتُخْبِرِينِي أَوْ لَيُخْبِرَنِّي اللَّطِيفُ الْخَبِيرُ«. مُسْلِمٌ فِي كِتَابِ الجَنَائِزِ (974) .
Пайғамбар (ﷺ) бір іс туралы Айшаға (р.а.): «Ол туралы маған не сен айтасың немесе маған оны Жұмсақ әрі бәрінен Хабардар баяндайды», – деген. Мүслім әл-Жанаиз кітабында № 974 риуаят еткен.
32. Әл-Хабир الخَبِيرُ Бәрінен Хабардар
﴿وَهُوَ القَاهِرُ فَوْقَ عِبَادِهِ وَهُوَ الحَكِيمُ الخَبِيرُ﴾
«Алла пенделерінің үстінен Өктем әрі Ол Дана һәм бәрінен Хабардар» (Әнғам, 18).
﴿لا تُدْرِكُهُ الأَبْصَارُ وَهُوَ يُدْرِكُ الأَبْصَارَ وَهُوَ اللَّطِيفُ الخَبِيرُ﴾
«Оны (Алланы) жанарлар көре алмайды, алайда Ол жанарларды көреді әрі ОлЖұмсақ әрі бәрінен Хабардар» (Әнғам, 103).
﴿فَلَمَّا نَبَّأَهَا بِهِ قَالَتْ مَنْ أَنْبَأَكَ هَذَا قَالَ نَبَّأَنِيَ العَلِيمُ الخَبِيرُ﴾
«Ол (Мұхаммед (ﷺ)) ол жайында жұбайына айтқанда (жұбайы): «Бұл туралы саған кім айтты?» – деді. Ол (ﷺ): «Маған бұл туралы Жұмсақ әрі бәрінен Хабардар хабарлады», – деді». (Тахрим, 3).
33. Әл-Халим الحَلِيمُ Ұстамды.
﴿وَاللَّهُ غَفُورٌ حَلِيمٌ﴾
«Алла Кешірімді әрі Ұстамды» (Бақара, 225).
﴿قَوْلٌ مَعْرُوفٌ وَمَغْفِرَةٌ خَيْرٌ مِنْ صَدَقَةٍ يَتْبَعُهَا أَذىً وَاللَّهُ غَنِيٌّ حَلِيمٌ﴾
«Жақсы сөз бен кешірім артынан міндеті еріп жүретін садақадан артық. Алла Бай һәм Ұстамды» (Бақара, 263).
﴿وَاللَّهُ يَعْلَمُ مَا فِي قُلُوبِكُمْ وَكَانَ اللَّهُ عَلِيماً حَلِيماً﴾
«Алла жүректеріңдегілерді біледі. Алла бәрін Білуші әрі Ұстамды» (Ахзаб, 51).
عَن ابن عباس رضي الله عنه قال: »كَانَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم يَدْعُو عِنْدَ الكَرْبِ : لاَ إِلَهَ إِلاَّ الله العَظِيمُ الحَلِيمُ ، لاَ إِلَهَ إِلاَّ الله رَبُّ السَّمَوَاتِ وَالأَرْضِ ، رَبُّ العَرْشِ العَظِيمِ«. رَوَاهُ البخاري في كتاب الدعوات، (5985) .
Ибн Аббастың (р.а.) жеткізуінше Пайғамбар (ﷺ) уайым-қайғы кезінде: «Ұлы әрі Ұстамды Алладан басқа құдай жоқ, көктер мен жердің Иесі, ұлы аршының Иесі Алладан басқа құдай жоқ», – дейтін болған. Бұхари әд-Дағауат кітабында № 5985 риуаят еткен.
34. Әл-Азим العَظِيمُҰлы, Ардақты
﴿إِنَّهُ كَانَ لا يُؤْمِنُ بِاللَّهِ العَظِيمِ﴾
«Шындығында ол Ұлы Аллаға иман келтірмеген еді» (Хаққа, 33).
﴿فَسَبِّحْ بِاسْمِ رَبِّكَ العَظِيمِ ﴾
«Ұлы Раббыңның есімін пәктеп, дәріпте» (Хаққа, 52).
عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رضي الله عنه أَنَّّّ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: »كَلِمَتَانِ خَفِيفَتَانِ عَلَى اللِّسَانِ، ثَقِيلَتَانِ فِي المِيزَانِ، حَبِيبَتَانِ إِلَى الرَّحْمَنِ: سُبْحَانَ اللَّهِ وَبِحَمْدِهِ، سُبْحَانَ اللَّهِ العَظِيمِ «. البُخَارِيُّ فِي كِتَابِ الدَّعَوَاتِ (6043).
Әбу Һурайраның (р.а.) айтуынша Пайғамбар (ﷺ): «Тілге жеңіл, амал таразысында ауыр һәм Рахманға сүйікті екі сөз бар: «Алла пәк әрі мақтаулы, Ұлы Алла пәк», – деген. Бұхари ад-Даъауат кітабында № 6043 риуаят еткен.
عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَمْرِو رضي الله عنه عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم أَنَّهُ كَانَ إِذَا دَخَلَ المَسْجِدَ قَالَ: »أَعُوذُ بِاللَّهِ العَظِيمِ، وَبِوَجْهِهِ الكَرِيمِ، وَسُلطَانِهِ القَدِيمِ مِنَ الشَّيْطَانِ الرَّجِيمِ«. أبو داود في كتاب الصلاة (466) .
Абдулла ибн Амр (р.а.) Пайғамбардың (ﷺ) мешітке кіргенде: «Ұлы Алланың атымен, ардақты дидарымен, мәңгі билігімен қуылған шайтаннан сақтанамын», – дейтін болған. Әбу Дәуіт ас-Сала № 466 кітабында риуаят еткен.
35. Әл-Ғафур الغَفُورُКешіруші, Кешірімді
﴿نَبِّئْ عِبَادِي أَنِّي أَنَا الْغَفُورُ الرَّحِيمُ﴾
«Пенделеріме менің Кешірімді, өте Мейірімді екендігімді жеткіз» (Хижр, 49).
﴿وَرَبُّكَ الْغَفُورُ ذُو الرَّحْمَةِ﴾
«Әрі Раббың Кешірімді әрі мейірім Иесі» (Кәһф, 58).
﴿وَاسْتَغْفِرُوا اللهَ إِنَّ اللهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ﴾
«Алладан кешірім тілеңдер. Шынында Алла Кешірімді, өте Мейірімді» (Бақара, 199).
عَنْ أَبِي بَكْرٍ t أَنَّهُ قَالَ لِلنَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم: »عَلِّمْنِي دُعَاءً أَدْعُو بِهِ فِي صَلاَتِي«، قَالَ: »قُلِ اللهمَّ إِنِّي ظَلَمْتُ نَفْسِي ظُلْمًا كَثِيرًا وَلاَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلاَّ أَنْتَ فَاغْفِرْ لِي مَغْفِرَةً مِنْ عِنْدِكَ وَارْحَمْنِي إِنَّكَ أَنْتَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ«. رَوَاهُ البُخَارِيُّ فِي كِتَابِ الدَّعَوَاتِ، (799).
Әбубәкір (р.а.) Пайғамбар (ﷺ): «Намазды айтатын дұға үйретіңіз», – деп сұрағанда ол (ﷺ): «Уа, Алла! Шындығында мен өз-өзіме көп зұлымдық қылдым, ал күнәні Өзіңнен басқа ешкім де кешіре алмайды. Мені Өзі жаныңда жарылқаумен жарылқап, рахым қыл. Расында Сен аса Кешірімдісің әрі ерекше Мейірімдісің» деп айт», – деген (Бұхари әд-Дағауат кітабында № 799 риуаят еткен).
عَنْ وَاثِلَةَ بْنِ الأَسْقَعِ رضي الله عنه أنه قَالَ: »صَلي بِنَا رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم عَلَى رَجُلٍ مِنَ الْمُسْلِمِينَ فَسَمِعْتُهُ يَقُولُ: »اللهُمَّ إِنَّ فُلاَنَ بْنَ فُلاَنٍ فِي ذِمَّتِكَ وَحَبْلِ جِوَارِكَ فَقِهِ مِنْ فِتْنَةِ الْقَبْرِ وَعَذَابِ النَّارِ وَأَنْتَ أَهْلُ الْوَفَاءِ وَالْحَمْدِ، اللهُمَّ فَاغْفِرْ لَهُ وَارْحَمْهُ إِنَّكَ أَنْتَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ «. أبو داود في الجنائز (3202).
Уәсилә ибн әл-Асқа (р.а.) былай деген: «Бірде Алланың елшісімен (ﷺ) бірге мұсылмандардың біріне жаназа оқығанда мен оның (ﷺ): «Уа, Алла! Пәленұлы Пәлен Сенің дәргейіңде, қасыңда, оны қабір сынағынан, тозақ отынан Өзің қорғай гөр! Сен опа мен мадақтың Иесісің. Уа, Алла! Оны кешіре гөр, рахымыңа бөлей гөр! Расында Сен Кешірімдісің әрі ерекше Мейірімдісің», – деп дұға қылғанын естідім». Әбу Дәуіт әл-Жанаиз кітабында № 3202 риуаят еткен.
36. Әш-Шәкур الشَّكُورُ Алғыс Иесі,
жақсылықтың қарымтасын қайтарушы.
﴿وَمَن يَقْتَرِفْ حَسَنَةً نَّزِدْ لَهُ فِيهَا حُسْناً إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ شَكُورٌ﴾
«Ал кім ізгілік істесе оның ізгілігін арттырамыз. Шындығында Алла Кешірімді әрі Алғыс Иесі» (Шура, 23).
﴿لِيُوَفِّيَهُمْ أُجُورَهُمْ وَيَزِيدَهُمْ مِنْ فَضْلِهِ إِنَّهُ غَفُورٌ شَكُورٌ﴾
«Олардың сыйларын молайтып, оларға деген мейірімін арттыра түсу үшін.Шындығында Алла Кешірімді әрі Алғыс Иесі» (Фатыр, 30).
﴿وَقَالُوا الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي أَذْهَبَ عَنَّا الْحَزَنَ إِنَّ رَبَّنَا لَغَفُورٌ شَكُورٌ﴾
«Олар: «Бізден қайғы-қасіретті кетірген Аллаға мадақ. Шындығында Алла Кешірімді әрі алғыс Иесі», – деседі» (Фатыр, 34).
37. Әл-Алий العَلِيُّБәрінен Биік, Асқақ
﴿فَالْحُكْمُ لِلَّهِ الْعَلِيِّ الْكَبِيرِ﴾
«Үкім айту Асқақ, Үлкен Аллаға ғана тән» (Ғафыр, 12).
﴿وَهُوَ العَلِيُّ العَظِيمُ ﴾
«Ол (Алла) Асқақ әрі Ұлы» (Бақара, 255).
﴿لَهُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الأَرْضِ وَهُوَ العَلِيُّ العَظِيمُ﴾
«Аспандар мен жердегі нәрселер Оған тән және Ол Асқақ әрі Ұлы» (Шура, 4).
﴿ذَلِكَ بِأَنَّ اللَّهَ هُوَ الحَقُّ وَأَنَّ مَا يَدْعُونَ مِنْ دُونِهِ هُوَ البَاطِلُ وَأَنَّ اللَّهَ هُوَ العَلِيُّ الكَبِيرُ﴾
«Бұл Алланың Хақ екендігі, одан басқа табынғандардың жалған екендігі үшін және Алланың Асқақ әрі үлкен екендігі үшін» (Хаж, 62).
عَنْ عبادة بْنِ الصَّامِتِ رضي الله عنه أن رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ : »مَنْ تَعَارَّ مِنَ اللَّيْلِ فَقَالَ حِينَ يَسْتَيْقِظُ : لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللَّهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِيكَ لَهُ، لَهُ المُلكُ وَلَهُ الحَمْدُ وَهُوَ عَلَى كُلِّ شيء قَدِيرٌ، سُبْحَانَ اللَّهِ وَالحَمْدُ لِلَّهِ وَلاَ إِلَهَ إِلاَّ اللَّهُ وَاللَّهُ أَكْبَرُ وَلاَ حَوْلَ وَلاَ قُوَّةَ إِلاَّ بِاللَّهِ العَلِىِّ العَظِيمِ، ثُمَّ دَعَا رَبِّ اغْفِرْ لي، غُفِرَ لَهُ«. ابن ماجه في كتاب الدعاء (3878).
Убада ибн Самит (р.а.) жеткізген риуаятта Алланың елшісі (ﷺ): «Кімде-кім түнде оянып ұйқыдан тұрғанда: «Жалғыз, серігі жоқ Алладан басқа құдай жоқ, бүкіл билік оған тән, бүкіл мадақ оған тән және Ол әрбір нәрсеге құдіретті, Алла пәк, барлық мадақ Аллаға тән, Алладан басқа құдай жоқ, Алла ұлық, Алладан басқа күш те, қуат та жоқ, Ол – Асқақ әрі Ұлы» деп, сосын: «Раббым, мені кешіре гөр» деп дұға қылса, оның күнәсі кешіріледі», – деген. Ибн Мәже әд-Дуъа кітабында № 3878 риуаят еткен.
عَنْ عبد الله بْنِ عَبَّاسٍ رضي الله عنه أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم كَانَ يَقُولُ عِنْدَ الكَرْبِ: »لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللَّهُ العَلِىُّ العَظِيمُ، لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللَّهُ الحَلِيمُ الكَرِيمُ، لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللَّهُ رَبُّ العَرْشِ العَظِيمِ، لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللَّهُ رَبُّ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَرَبُّ العَرْشِ العَظِيمِ«. ابن ماجه في كتاب الدعاء (3883) .
Абдулла ибн Аббастан (р.а.) жеткен риуаятта Алланың елшісі (ﷺ) қайғы-қасірет кезінде: «Асқақ әрі Ұлы Алладан басқа құдай жоқ, Ұстамды әрі Жомарт Алладан басқа құдай жоқ, ұлы аршының Иесі Алладан басқа құдай жоқ, көктер мен жердің Иесі, ұлы аршының иесі Алладан басқа құдай жоқ», – дейтін болған. Ибн Мәже әд-Дуъа кітабында № 3883 риуаят еткен.
38. Әл-Кәбир الكَبِيرُ Үлкен, Аса зор.
﴿فَالْحُكْمُ لِلَّهِ الْعَلِيِّ الْكَبِيرِ﴾
«Үкім айту Асқақ һәм Үлкен Аллаға ғана тән» (Ғафыр, 12).
﴿عَالِمُ الغَيْبِ وَالشَّهَادَةِ الكَبِيرُ المُتَعَالِ﴾
«Ол (Алла) – ғайыпты әрі жарияны білуші, Үлкен әрі бәрінен Биік» (Рағыд, 9).
﴿ذَلِكَ بِأَنَّ اللهَ هُوَ الحَقُّ وَأَنَّ مَا يَدْعُونَ مِنْ دُونِهِ البَاطِلُ وَأَنَّ اللهَ هُوَ العَلِيُّ الكَبِيرُ﴾
«Мұның бәрі Алланың Хақ, ал Одан басқа табынғандарының бәрі жалған әрі Алланың Асқақ һәм Үлкен екендігіне байланысты» (Лұқман, 30).
عَنْ أَبِى هُرَيْرَةَ رضي الله عنه أن النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: »إِذَا قَضَى اللهُ الأَمْرَ في السَّمَاءِ ضَرَبَتِ المَلاَئِكَةُ بِأَجْنِحَتِهَا خُضْعَانًا لِقَوْلِهِ كَالسِّلسِلَةِ عَلَى صَفْوَانٍ ، فَإِذَا فُزِّعَ عَنْ قُلُوبِهِمْ قَالُوا : مَاذَا قَالَ رَبُّكُمْ ؟ ، قَالُوا لِلذِي قَالَ : الحَقَّ وَهْوَ العَلِىُّ الكَبِيرُ«. البخاري في كتاب التفسير (4424).
Әбу Һурайрадан (р.а.) жеткен риуаятта Пайғамбар (ﷺ) былай деген: «Егер Алла көкте бір іске әмір етсе, періштелер Оның сөзіне бой ұсынған кейіпте әшекейдегі моншақтай тізіліп қанаттарын қағып тұрады. Жүректерінен үрей кеткенде оларға басқа періштелер: «Раббыларың не деді?» – деп сұрайды. Сонда әлгі періштелер сұрақ қойғанға: «Ақиқатты айтты, Ол – Асқақ әрі Үлкен», – деседі». Бұхари әт-Тәфсир кітабында № 4424 риуаят еткен.
39. Әл-Хафиз الحَفِيظُСақтаушы, қорғаушы.
﴿وَالَّذِينَ اتَّخَذُوا مِن دُونِهِ أَولِيَاء اللَّهُ حَفِيظٌ عَلَيْهِمْ وَمَا أَنتَ عَلَيْهِم بِوَكِيلٍ﴾
«Алла Өзінен басқаларды жанашыр, құдай тұтқандарды (яғни, олардың күнәлі істерін) Сақтаушы және сен оларға өкіл емессің» (Шура, 6).
﴿وَرَبُّكَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ حَفِيظٌ﴾
«Әрі Раббың әрбір нәрсенің Сақтаушысы» (Сәбә, 21).
﴿فَإِنْ تَوَلَّوْا فَقَدْ أَبْلَغْتُكُمْ مَا أُرْسِلْتُ بِهِ إِلَيْكُمْ وَيَسْتَخْلِفُ رَبِّي قَوْماً غَيْرَكُمْ وَلا تَضُرُّونَهُ شَيْئاً إِنَّ رَبِّي عَلَى كُلِّ شَيْءٍ حَفِيظٌ﴾
«Ал егер бет бұрсаңдар мен сендерге өзіме тапсырылғанды жеткіздім, Раббым сендерден басқа қауымды қалдырады әрі сендер Оған ештеңе де істей алмайсыңдар, шындығында Раббым әрбір нәрсенің Сақтаушысы» (Һуд, 57).
40. Әл-Муқит المُقِيتُ Қорек беруші, пенделердің қажеттіліктерін меңгеруші, құдіретті.
﴿وَكَانَ اللّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ مُّقِيتاً﴾
«Алла барлық нәрсеге қорек беруші (құдіретті)» (Ниса, 85).
41. Әл-Хасиб الحَسِيبُЕсептеуші.
﴿إِنَّ اللّهَ كَانَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ حَسِيباً﴾
«Шындығында Алла барлық нәрсені Есептеуші» (Ниса, 86).
﴿ فَإِذَا دَفَعْتُمْ إِلَيْهِمْ أَمْوَالَهُمْ فَأَشْهِدُوا عَلَيْهِمْ وَكَفَى بِاللَّهِ حَسِيباً ﴾ [النساء:6] .
«Қашан оларға малдарын берген кездеріңде куәгерлер келтіріңдер, Есептеушілікке Алла жеткілікті» (Ниса, 6).
42. Әл-Жәлил الجَلِيلُАса ұлық, аса мәртебелі.
﴿تَبَارَكَ اسْمُ رَبِّكَ ذِي الْجَلالِ وَالإِكْرَامِ﴾
«Ұлылық пен жомарттықтың Иесі Раббыңның есімін ұлықта» (Рахман, 78).
43. Әл-Кәрим الكَرِيمُАса жомарт.
﴿يَا أَيُّهَا الْإِنسَانُ مَا غَرَّكَ بِرَبِّكَ الْكَرِيمِ﴾
«Ей, адам! Сені Жомарт Раббың туралы не нәрсе адастырды?!» (Инфитар, 6).
﴿وَمَنْ شَكَرَ فَإِنَّمَا يَشْكُرُ لِنَفْسِهِ وَمَنْ كَفَرَ فَإِنَّ رَبِّي غَنِيٌّ كَرِيمٌ﴾
«Кім шүкір етсе өзі үшін шүкір етеді, ал кім күпір етсе, шындығында, Раббым Бай һәм Жомарт» (Инфитар, 6).
عَنْ علي رضي الله عنه قال: قال رسول الله صلى الله عليه وسلم : »أَلاَ أُعَلِّمُكَ كَلِمَاتٍ إِذَا قُلتَهُنَّ غَفَرَ الله لَكَ وَإِنْ كُنْتَ مَغْفُورًا لَكَ«، قَالَ: »قُل: لاَ إِلَهَ إِلاَّ الله العَلِي العَظِيمُ ، لاَ إِلَهَ إِلاَّ الله الحَلِيمُ الكَرِيمُ، لاَ إِلَهَ إِلاَّ الله ، سُبْحَانَ الله ربِّ السَّماوات السَّبْع وربِّ العَرشِ العَظِيمِ، الحَمْدُ للهِ رَبِّ العَالَمِينَ«. رَوَاهُ الترمذي في الدعوات (3504).
Әли (р.а.) таратқан риуаятта Алланың елшісі (ﷺ): «Мен саған егер оларды айтсаң тіпті бұрын күнәң кешірілген болса да Алла күнәларыңды тағы да кешіретін сөздерді үйретейін бе? Асқақ әрі Ұлы Алладан басқа құдай жоқ, Ұстамды һәм Жомарт Алладан басқа құдай жоқ, Алладан басқа құдай жоқ, жеті көктің Иесі, ұлы аршының Иесі Алла пәк. Мадақ әлемдердің иесі Аллаға тән» деп айт», – деген. Термези әд-Дағауат кітабында № 3504 риуаят еткен.
عَنْ سَلمَانَ رضي الله عنه أن رَسُول اللهِ صلى الله عليه وسلم قال: »إِنَّ رَبَّكُمْ تَبَارَكَ وَتَعَالَى حَيِيٌ كَرِيمٌ يَسْتَحْيِي مِنْ عَبْدِهِ إِذَا رَفَعَ يَدَيْهِ إِلَيْهِ أَنْ يَرُدَّهُمَا صِفْرًا«. رَوَاهُ أبو داود في كتاب الوتر (1488).
Салманнан (р.а.) жеткен риуаятта Алланың елшісі (ﷺ) былай деген: «Сендердің аса берекелі әрі аса биік Раббыларың Ұятты һәм Жомарт егер пендесі Оған қайырылып, екі қолын көтерсе, оны құр алақан қайтарудан ұялады». Әбу Дәуіт әл-Уитр кітабында № 1488 риуаят еткен.
عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قال النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم فِي الدُّعَاءِ الَّذِي أَمَرَ بِهِ لَيْلَةَ القَدْرِ: »اللهُمَّ إِنَّكَ عَفُوٌّ كَرِيمٌ تُحِبُّ العَفْوَ فَاعْفُ عَنِّى«. رَوَاهُ الترمذي في كتاب الدعوات (3513).
Айшадан (р.а.) жеткен риуаятта Пайғамбар (ﷺ) оған Қадір түні мына дұғаны айтуға бұйырған: «Уа, Алла! Расында Сен Ғафу етушісің, Жомартсың әрі кешірімшілдікті жақсы көресің – мені кешір». Термези әд-Дағауат кітабында № 3513 риуаят еткен.
44. Ар-Рақиб الرَّقِيبُБақылаушы.
﴿إِنَّ اللّهَ كَانَ عَلَيْكُمْ رَقِيباً﴾
«Шындығында Алла – сендерді Бақылаушы» (Ниса, 1).
﴿وَكَانَ اللهُ عَلى كُلِّ شَيْءٍ رَقِيباً﴾
«Алла – әрбір нәрсеге Бақылаушы» (Ахзаб, 52).
﴿فَلمَّا تَوَفَّيْتَنِي كُنْتَ أَنْتَ الرَّقِيبَ عَليْهِمْ وَأَنْتَ عَلى كُلِّ شَيْءٍ شَهِيدٌ﴾ [المائدة:117]
«Ал мені өлтіргеніңнен кейін оларға Өзің Бақылаушы болдың әрі Сен әрбір нәрсеге Куәгерсің..» (Мәида, 117).
عَنْ ابْنِ عَبَّاسٍ رضي الله عنه قَال: »قَامَ فِينَا رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم خَطِيبًا بِمَوْعِظَةٍ .. إلى أن قال: »فَأَقُولُ كَمَا قَال العَبْدُ الصَّالِحُ : ﴿وَكُنْتُ عَليْهِمْ شَهِيدًا مَا دُمْتُ فِيهِمْ فَلمَّا تَوَفَّيْتَنِي كُنْتَ أَنْتَ الرَّقِيبَ عَليْهِمْ وَأَنْتَ عَلى كُلِّ شيء شَهِيدٌ إِنْ تُعَذِّبْهُمْ فَإِنَّهُمْ عِبَادُكَ وَإِنْ تَغْفِرْ لهُمْ فَإِنَّكَ أَنْتَ العَزِيزُ الحَكِيم﴾ قَال: فَيُقَالُ لِي إِنَّهُمْ لمْ يَزَالُوا مُرْتَدِّينَ عَلى أَعْقَابِهِمْ مُنْذُ فَارَقْتَهُمْ«. رَوَاهُ البخاري في كتاب أحاديث الأنبياء (4349) ومسلم في كتاب الجنة (2860).
Ибн Аббас (р.а.) бірде Алланың елшісінің (ﷺ) сахабаларының арасында уағыз қылып: «Мен сонда (яғни, Қиямет күні) ізгі құлдың (яғни Исаның (а.с.)) айтқанындай: «Мен бар болғаны олардың арасында болғанымда куәгер болдым, ал мені өлтіргеніңнен кейін оларға Өзің Бақылаушы болдың әрі Сен әрбір нәрсеге Куәгерсің, егер оларды азаптасаң – Өзіңнің құлдарың, алоларды кешірсең – шындығында Сен Үстемсің, Өте данасың», – деймін. Сол кезде маған: «Олар (діннен шыққандар) сен оларда кеткеннен соң кері кете берді», – деп айтылады»(Бұхари Ахадис әл-Әнбия кітабында № 4349, Мүслім әл-Жәнна кітабында № 2860 риуаят еткен).
45. Әл-Мужиб المُجِيبُ Жауап беруші, тілекті қабыл алушы.
﴿إِنَّ رَبِّي قَرِيبٌ مُّجِيبٌ﴾
«Расында Раббым өте жақын әрі жауап беруші» (Һуд, 61).
﴿وَلَقَدْ نَادَانَا نُوحٌ فَلَنِعْمَ الْمُجِيبُونَ﴾
«Расында Бізді Нұх дұға қылған еді, Біз жауап берушілердің ең жақсысымыз»(Саффат, 75).
46. Әл-Уасиъ الْوَاسِعُКеңпейілді, Бәрін қамтушы.
﴿وَكَانَ اللّهُ وَاسِعاً حَكِيماً﴾
«Расында Алла өте кең әрі аса дана» (Ниса, 130).
﴿وَلِلَّهِ الْمَشْرِقُ وَالْمَغْرِبُ فَأَيْنَمَا تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ وَاسِعٌ عَلِيمٌ﴾
«Шығыс пен батыс Аллаға тән, қайда бұрылсаңдар да Алланың дидары сонда. Шындығында Алла өте кең әрі аса білгір» (Бақара, 115).
﴿إِنَّ رَبَّكَ وَاسِعُ الْمَغْفِرَةِ﴾
«Шындығында Раббың кең кешірімді» (Нәжім, 32).
47. Әл-Хаким الحَكِيمُДана, хикмет Иесі.
﴿وَهُوَ الْحَكِيمُ الْخَبِيرُ﴾
«Ол (Алла) – Дана һәм бәрінен Хабардар» (Әнғам, 18).
﴿رَبَّنَا وَابْعَثْ فِيهِمْ رَسُولاً مِنْهُمْ يَتْلُو عَلَيْهِمْ آيَاتِكَ وَيُعَلِّمُهُمُ الكِتَابَ وَالحِكْمَةَ وَيُزَكِّيهِمْ إِنَّكَ أَنْتَ العَزِيزُ الحَكِيمُ﴾
«Раббымыз! Оларға өз араларынан Өзіңнің аяттарыңды оқитын, оларға Кітап бен даналықты үйрететін әрі оларды тазалайтын бір елші жібер. Шындығында Сен Үстемсің, Данасың» (Бақара, 129).
﴿لا إِلَهَ إِلا هُوَ العَزِيزُ الحَكِيمُ ﴾
«Одан басқа құдай жоқ, Ол (Алла) – Үстем һәм Дана» (Әли Имран, 6).
48. Әл-Уадуд الوَدُودُСүюші, Сүйікті.
﴿وَهُوَ الْغَفُورُ الْوَدُودُ﴾
«Әрі Ол (Алла) – Кешірімді һәм Сүюші» (Буруж, 14).
﴿وَاسْتَغْفِرُوا رَبَّكُمْ ثُمَّ تُوبُوا إِلَيْهِ إِنَّ رَبِّي رَحِيمٌ وَدُودٌ﴾
«Және Раббыларыңнан кешірім тілеңдер сосын Оған тәубе келтіріңдер, Расында Раббым Ерекше мейірімді һәм Сүюші» (Һуд, 90).
49. Әл-Мәжид المَجِيدُДаңқты, абырой Иесі
﴿ذُو الْعَرْشِ الْمَجِيدُ﴾
«Ол (Алла) – аршының даңқты Иесі» (Буруж, 15).
﴿قَالُوا أَتَعْجَبِينَ مِنْ أَمْرِ اللَّهِ رَحْمَتُ اللَّهِ وَبَرَكَاتُهُ عَلَيْكُمْ أَهْلَ البَيْتِ إِنَّهُ حَمِيدٌ مَجِيدٌ﴾
«Олар: «Алланың әміріне таңданасың ба? Алланың рахымы мен берекеті болсын сендерге, үй иелері! Расында Ол – Мақтаулы һәм Даңқты», – деді» (Һуд, 73).
عن أبي حُمَيْدٍ السَّاعِدِيُ رضي الله عنه أَنَّهُمْ قَالُوا : يَا رَسُولَ اللَّهِ كَيْفَ نُصَلِّى عَلَيْكَ ؟ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم: قُولُوا : اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَأَزْوَاجِهِ وَذُرِّيَّتِهِ ، كَمَا صَلَّيْتَ عَلَى آلِ إِبْرَاهِيمَ ، وَبَارِكْ عَلَى مُحَمَّدٍ وَأَزْوَاجِهِ وَذُرِّيَّتِهِ ، كَمَا بَارَكْتَ عَلَى آلِ إِبْرَاهِيمَ ، إِنَّكَ حَمِيدٌ مَجِيدٌ«. البخاري في أحاديث الأنبياء (3189) .
Әбу Хумәйд әс-Сағидидің (р.а.) айтуынша сахабалар: «Уа, Расулалла! Сізге қалай салауат айтамыз?» – деп сұрағанда Алланың елшісі (ﷺ): «Уа, Алла! Мұхаммедке және оның жұбайларына, ұрпақтарына Ибраһимнің әулетіне салауат жолдағаныңдай салауат жолда! Мұхаммедке және оның жұбайларына, ұрпақтарына Ибраһимнің әулетіне береке дарытқаныңдай береке дарыт! Расында Сен – Мақтаулысың һәм Даңқтысың» – деп айтыңдар», – деген. (Бұхари Ахадис әл-Әнбия кітабында № 3189 риуаят еткен).
50. Әл-Баъис البَاعِثُҚайта Тірілтуші
﴿يَوْمَ يَبْعَثُهُمُ اللَّهُ جَمِيعاً فَيُنَبِّئُهُمْ بِمَا عَمِلُوا أَحْصَاهُ اللَّهُ وَنَسُوهُ وَاللَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ شَهِيدٌ﴾
«Ол күні Алла олардың барлығын тірілтіп, істеген нәрселерінен хабар береді. Алла оның бәрін есептеген, ал олар ұмытқан-ды. Расында Алла әрбір нәрсеге куәгер» (Мүжәдәлә, 6).
51. Әш-Шәһид الشَّهِيدُКуәгер, барлық нәрсеге куә болушы
﴿إِنَّ اللهَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ شَهِيدٌ﴾
«Расында Алла әрбір нәрсеге куәгер» (Хаж, 17).
﴿قُلْ مَا سَأَلْتُكُمْ مِنْ أَجْرٍ فَهُوَ لَكُمْ إِنْ أَجْرِيَ إِلا عَلَى اللَّهِ وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ شَهِيدٌ﴾
«Сен оларға «Мен сендерден ешқандай да сый сұрамаймын. Расында менің сыйым Аллаға міндет әрі Ол әрбір нәрсеге куәгер» деп айт» (Сәбә, 47).
﴿أَوَلَمْ يَكْفِ بِرَبِّكَ أَنَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ شَهِيدٌ﴾
«Раббыңның әрбір нәрсеге куәгер екендігі жеткілікті емес пе?!» (Фуссилат, 53).
﴿لَكِنِ اللَّهُ يَشْهَدُ بِمَا أَنْزَلَ إِلَيْكَ أَنْزَلَهُ بِعِلْمِهِ وَالْمَلائِكَةُ يَشْهَدُونَ وَكَفَى بِاللَّهِ شَهِيداً﴾
«Алайда Алла Өзінің білімі арқылы саған түсіргенімен куәлік етеді әрі періштелер куәлік етеді. Алланың куәлікке жеткілікті» (Ниса, 166).
52. Әл-Хаққ الحَقُّАқиқат, Хақ, Хақиқи
﴿فَتَعَالَى اللَّهُ الْمَلِكُ الْحَقُّ﴾
«Патша әрі Хақ Алла бәрінен биік» (Мүминун, 116).
﴿ثُمَّ رُدُّوا إِلَى اللهِ مَوْلاهُمُ الحَقِّ أَلا لَهُ الحُكْمُ وَهُوَ أَسْرَعُ الحَاسِبِينَ﴾
«Сосын олар Хақ Иелері Аллаға қайтарылады. Барлық үкім Соған ғана тән емес пе? Әрі Ол – есептеушілердің ең ең жылдамы» (Әнғам, 62).
﴿ذَلِكَ بِأَنَّ اللهَ هُوَ الحَقُّ وَأَنَّهُ يُحْيِي المَوْتَى وَأَنَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِير ٌ﴾ [الحج:6
«Міне, Алланың Хақ екендігі үшін әрі Оның өлілерді тірілетіндігі үшін әрі Оның әрбір нәрсеге құдіретті екендігі үшін солай» (Әнғам, 62).
عن ابْنِ عَبَّاسٍ رضي الله عنه في دعاء النبي صلى الله عليه وسلم إِذَا قَامَ إِلَى الصَّلاَةِ مِنْ جَوْفِ الليْلِ: »أَنْتَ الحَقُّ، وَوَعْدُكَ الحَقُّ، وَقَوْلُكَ الحَقُّ، وَلِقَاؤُكَ حَقٌّ، وَالجَنَّةُ حَقٌّ، وَالنَّارُ حَقٌّ، وَالسَّاعَةُ حَقٌّ«.. البخاري في كتاب الدعوات (5958) ، ومسلم في كتاب صلاة المسافرين (769).
Ибн Аббастан (р.а.) жеткен риуаятта Пайғамбар (ﷺ) түн ортасында намазға тұрғанда былай дұға қылатын болған: «Сен Хақсың, уағдаң хақ, сөзің хақ, Сенімен кездесу хақ, жәннат хақ, тозақ хақ, сағат (ақырзаман) хақ». Бұхари әд-Дағауат кітабында № 5958, Мүслім Салат әл-Мусәфирин кітабында № 769 риуаят еткен.
53. Әл-Уакил الوَكِيلُҚамқор, Уәкілдік етуші, Өкіл
﴿اللَّهُ خَالِقُ كُلِّ شَيْءٍ وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ وَكِيلٌ﴾
«Алла әрбір нәрсенің Жаратушысы әрі Ол әрбір нәрсенің Өкілі, қамқоры»(Зүмәр, 62).
﴿الَّذِينَ قَالَ لَهُمُ النَّاسُ إِنَّ النَّاسَ قَدْ جَمَعُوا لَكُمْ فَاخْشَوْهُمْ فَزَادَهُمْ إِيمَاناً وَقَالُوا حَسْبُنَا اللَّهُ وَنِعْمَ الْوَكِيلُ﴾
«Оларға адамдар: «Расында сендерге қарсы адамдар жиналып жатыр, қорқыңдар», – дегенде олардың имандары артып: «Бізге Алла жеткілікті әрі Ол қандай жақсы қамқоршы», – деседі» (Әли Имран, 173).
﴿ذَلِكُمُ اللَّهُ رَبُّكُمْ لا إِلَهَ إِلا هُوَ خَالِقُ كُلِّ شَيْءٍ فَاعْبُدُوهُ وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ وَكِيلٌ﴾
«Міне, сол Алла – сендердің Раббыларың, Одан өзге құдай жоқ, Ол әрбір нәрсенің Жаратушысы, енді Оған құлшылық қылыңдар әрі Ол әрбір нәрсенің Уәкілі» (Әнғам, 102).
وعند البخاري عن ابْنِ عَبَّاسٍ رضي الله عنه أنه قَالَ: كَانَ آخِرَ قَوْلِ إِبْرَاهِيمَ حِينَ أُلْقِي فِي النَّارِ حَسْبِيَ اللَّهُ وَنِعْمَ الْوَكِيلُ، وقالها محمد صلى الله عليه وسلم حين قال له الناس: ﴿إِنَّ النَّاسَ قَدْ جَمَعُوا لَكُمْ فَاخْشَوْهُمْ فَزَادَهُمْ إِيمَاناً وَقَالُوا حَسْبُنَا اللَّهُ وَنِعْمَ الْوَكِيلُ ﴾ [آل عمران:173] .
Бұхаридің Сахихында Ибн Аббастың (р.а.) былай дегені хабарланды: «Ибраһим пайғамбардың (а.с.) отқа лақтырылған кездегі айтқан сөзі: «Маған Алла жеткілікті әрі Ол қандай жақсы қамқоршы» болатын. Және бұл сөзді Мұхаммед (ﷺ) те Құранда айтылғандай адамдар оған: «Расында сендерге қарсы адамдар жиналып жатыр, қорқыңдар», – дегенде олардың имандары артып: «Бізге Алла жеткілікті әрі Ол қандай жақсы қамқоршы», – деседі», – (Әли Имран, 173) деп айтқан».
عن أبي سَعِيدٍ الْخُدْرِي رضي الله عنه أن النبي صلى الله عليه وسلم قال: »كَيْفَ أَنْعَمُ وَصَاحِبُ الْقَرْنِ قَدِ الْتَقَمَ الْقَرْنَ وَاسْتَمَعَ الإِذْنَ متى يُؤْمَرُ بِالنَّفْخِ فَيَنْفُخُ« ، فَكَأَنَّ ذَلِكَ ثَقُلَ عَلَى أَصْحَابِ النَّبِي صلى الله عليه وسلم فَقَالَ لَهُمْ: »قُولُوا حَسْبُنَا اللَّهُ وَنِعْمَ الْوَكِيلُ عَلَى اللَّهِ تَوَكَّلْنَا«. الترمذي في كتاب صفة القيامة (2431).
Әбу Сағид әл-Худридің (р.а.) риуаятында Пайғамбар (ﷺ) былай деген: «Мен қалайша қызыққа батайын, егер мүйіз иесі (Исрафил періште) сұрдың үрленуіне қашан әмір етіледі екен деп рұқсатын күтіп жүрсе», – деді. Бұл сөз Пайғамбардың (ﷺ) сахабаларына ауыр тигендей болды. Сонда Пайғамбар (ﷺ)оларға: «Бізге Алла жеткілікті әрі Ол қандай жақсы қамқоршы, Аллаға тәуекел еттік» деп айтыңдар», – деді». Термези Сифат әл-Қияма кітабында № 2431 риуаят еткен.
54. Әл-Қауий القَوِيُّ Қуатты, Күшті.
﴿إِنَّ رَبَّكَ هُوَ الْقَوِيُّ الْعَزِيزُ﴾
«Шындығында Раббың Ол – Күшті әрі Үстем» (Һуд, 66).
﴿اللهُ لطِيفٌ بِعِبَادِهِ يَرْزُقُ مَنْ يَشَاءُ وَهُوَ الْقَوِيُّ الْعَزِيزُ﴾
«Алла құлдарына Жұмсақ, қалағанына ризықтандырады әрі Ол – Күшті әрі Үстем» (Шура, 19).
﴿كَتَبَ اللهُ لأَغْلِبَنَّ أَنَا وَرُسُلِي إِنَّ اللهَ قَوِيٌّ عَزِيزٌ﴾
«Алла былай деп жазды: «Мен және Менің елшілерім жеңіске жетеміз. Расында Алла Күшті әрі Үстем» (Мүжәдәлә, 21).
﴿مَا قَدَرُوا اللهَ حَقَّ قَدْرِهِ إِنَّ اللهَ لقَوِيٌّ عَزِيز ٌ﴾
«Олар Алланы хағымен қадірлемеді. Расында Алла Күшті әрі Үстем» (Хаж, 74).
55. Әл-Мәтин المَتِينُ Өте Берік, Мықты.
﴿إِنَّ اللَّهَ هُوَ الرَّزَّاقُ ذُو الْقُوَّةِ الْمَتِينُ﴾
«Шындығында Алла Ол – Ризықтандырушы, күш-қуаттың Мықты Иесі»(Зәрият, 58).
56. Әл-Уалий الوَلِيُّ Дос, Жанашыр
﴿أَمِ اتَّخَذُوا مِن دُونِهِ أَوْلِيَاء فَاللَّهُ هُوَ الْوَلِيُّ وَهُوَ يُحْيِي المَوْتَى وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ﴾
«Әлде олар Алладан басқа жанашырлар тауып алды ма? Шынында Жанашыр Ол – Алла. Ол өлілерді тірілтеді әрі Ол әрбір нәрсеге құдіретті» (Шура, 9).
﴿وَهُوَ الَّذِي يُنَزِّلُ الْغَيْثَ مِنْ بَعْدِ مَا قَنَطُوا وَيَنْشُرُ رَحْمَتَهُ وَهُوَ الْوَلِيُّ الْحَمِيد ُ﴾
«Ол (Алла) олар әбден күдерін үзгенде жаңбыр жаудырады және рахымын төгеді. Әрі Ол – Жанашыр, Мақтаулы» (Шура, 28).
﴿اللَّهُ وَلِيُّ الَّذِينَ آمَنُوا﴾
«Алла – иман келтіргендердің Жанашыры» (Бақара, 257).
﴿إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا﴾
«Шындығында сендердің жанашырларың – Алла, Оның елшісі және иман келтіргендер» (Мәида, 55).
عن عَمْرَو بْنَ الْعَاصِ رضي الله عنه أنه قَالَ: سَمِعْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم جِهَارًا غَيْرَ سِرٍّ يَقُولُ: »إِنَّ آلَ أَبِى لَيْسُوا بِأَوْلِيَائِي، إِنَّمَا وَلِيِّيَ اللَّهُ وَصَالِحُ الْمُؤْمِنِينَ وَلَكِنْ لَهُمْ رَحِمٌ أَبُلُّهَا بِبَلاَلِهَا«. البخاري في كتاب الأدب (5644) .
Амр ибн әл-Ас (р.а.) былай дейді: «Мен Пайғамбар (ﷺ) жария түрде былай дегенін естідім: «Шын мәнінде менің әкемнің туысқандары менің достарым емес. Расында менің досым – Алла және иман келтіргендердің ізгілері. Алайда олармен(әкемнің туыстарымен) туыстық қатынасым бар, мен оны үзбеймін». Бұхари әл-Әдәб кітабында № 5644 риуаят еткен.
57. Әл-Хамид الحَمِيدُ Мақтаулы
﴿وَاعْلَمُواْ أَنَّ اللّهَ غَنِيٌّ حَمِيدٌ﴾
«Алланың Бай һәм Мақтаулы екендігін біліңдер» (Бақара, 267).
﴿وَهُدُوا إِلَى الطَّيِّبِ مِنَ الْقَوْلِ وَهُدُوا إِلَى صِرَاطِ الْحَمِيدِ﴾
«Олар (иман келтіргендер) жақсы сөзге бағыттылынды және Мақтаулының тура жолына бағытталынды» (Хаж, 24).
﴿يَا أَيُّهَا النَّاسُ أَنْتُمُ الْفُقَرَاءُ إِلَى اللَّهِ وَاللَّهُ هُوَ الْغَنِيُّ الْحَمِيدُ﴾
«Уа, адамдар! Сендер Аллаға мұқтажсыңдар ал Алла Бай һәм Мақтаулы»(Фатыр, 15).
﴿وَهُوَ الَّذِي يُنَزِّلُ الْغَيْثَ مِنْ بَعْدِ مَا قَنَطُوا وَيَنْشُرُ رَحْمَتَهُ وَهُوَ الْوَلِيُّ الْحَمِيد ُ﴾
«Ол (Алла) олар әбден күдерін үзгенде жаңбыр жаудырады және рахымын төгеді. Әрі Ол – Жанашыр, Мақтаулы» (Шура, 28).
عَنْ كَعْبُ بْنُ عُجْرَةَ رضي الله عنه أنه قَالَ: سَأَلْنَا رَسُولَ اللَّهِ فَقُلْنَا: » يَا رَسُولَ اللَّهِ، كَيْفَ الصَّلاَةُ عَلَيْكُمْ أَهْلَ الْبَيْتِ فَإِنَّ اللَّهَ قَدْ عَلَّمَنَا كَيْفَ نُسَلِّمُ؟«، قَالَ: »قُولُوا: اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَعَلَى آلِ مُحَمَّدٍ كَمَا صَلَّيْتَ عَلَى إِبْرَاهِيمَ وَعَلَى آلِ إِبْرَاهِيمَ إِنَّكَ حَمِيدٌ مَجِيدٌ، اللَّهُمَّ بَارِكْ عَلَى مُحَمَّدٍ وَعَلَى آلِ مُحَمَّدٍ كَمَا بَارَكْتَ عَلَى إِبْرَاهِيمَ وَعَلَى آلِ إِبْرَاهِيمَ إِنَّكَ حَمِيدٌ مَجِيدٌ«. البخاري في كتاب أحاديث الأنبياء، (3190).
Кағб ибн Аджрадан (р.а.): «Біз Алланың елшісінен (ﷺ): «Уа, Расулалла! Бұдан бұрын бізге Алла сіздерге қалай сәлем беруімізді үйреткен. Ал енді сіздерге қалай салауат айтамыз?» – деп сұрадық. Сонда ол (ﷺ): «Уа, Алла! Мұхаммед пен Мұхаммед әулетіне Ибраһим мен Ибраһимнің әулетіне салауат жолдағаныңдай салауат жолда! Расында Сен Мақтаулысың, Даңқтысың. Уа, Алла! Мұхаммед пен Мұхаммед әулетіне Ибраһим мен Ибраһимнің әулетіне береке дарытқаныңдай береке дарыт! Расында Сен Мақтаулысың, Даңқтысың» – деп айтыңдар», – деді». Бұхари Ахадис әл-Әнбия кітабында № 3190 риуаят еткен.
58. Әл-Мухси المُحْصِيБәрін есептеуші
﴿يَوْمَ يَبْعَثُهُمُ اللَّهُ جَمِيعاً فَيُنَبِّئُهُمْ بِمَا عَمِلُوا أَحْصَاهُ اللَّهُ وَنَسُوهُ وَاللَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ شَهِيدٌ﴾
«Ол күні Алла олардың барлығын тірілтіп, істеген нәрселерінен хабар береді. Алла оның бәрін есептеген, ал олар ұмытқан-ды. Расында Алла әрбір нәрсеге куәгер» (Мүжәдәлә, 6).
59. Әл-Мубди المُبْدِيءُ Бастаушы
﴿إِنَّهُ هُوَ يُبْدِئُ وَيُعِيدُ﴾
«Расында Ол бастайды әрі қайтарады» (Буруж, 13).
60. Әл-Муғид المُعِيدُ Қайтарушы
﴿أَوَلَمْ يَرَوْا كَيْفَ يُبْدِئُ اللَّهُ الْخَلْقَ ثُمَّ يُعِيدُهُ إِنَّ ذَلِكَ عَلَى اللَّهِ يَسِيرٌ﴾
«Әлде олар Алланың жаратылысты қалай бастап, сосын оны қайтарғанын көрмей ме? Шын мәнінде ол нәрсе Алла үшін жеңіл» (Анкабут, 19).
61. Әл-Мухи المُحْيِي Тірілтуші
﴿إِنَّ الَّذِي أَحْيَاهَا لَمُحْيِي الْمَوْتَى﴾
«Оны (жерді) тірілткен (Алла) өлілерді де тірілтеді» (Фұссилат, 39).
62. Әл-Мумит المُمِيتُ Өлтіруші.
﴿هُوَ يُحْيِي وَيُمِيتُ وَإِلَيْهِ تُرْجَعُونَ﴾
«Ол (Алла) тірілтеді және өлтіреді әрі Оған қайтасыңдар» (Жүніс, 56).
﴿وَأَنَّهُ هُوَ أَمَاتَ وَأَحْيَا﴾
«Әрі Ол (Алла) тірілтеді және өлтіреді» (Жүніс, 56).
63. Әл-Хайй الحَيُّ Мәңгі Тірі
﴿اللّهُ لا إِلَـهَ إِلاَّ هُوَ الْحَيُّ الْقَيُّومُ﴾
«Алладан басқа құдай жоқ, Ол – Мәңгі тірі, Өздігінен тұрушы» (Әли Имран, 2).
64. Әл-Қаййум القَيُّومُ
Жаратылыстың істерін басқарушы, Өздігінен Тұрушы
﴿وَعَنَتِ الْوُجُوهُ لِلْحَيِّ الْقَيُّومِ﴾
«(Ол күні) жүздер Мәңгі тірі, Өздігінен тұрушыға бас иеді» (Таһа, 111).
عَنْ أَنَسِ رضي الله عنه أَنَّهُ كَانَ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم جَالِسًا وَرَجُلٌ يُصَلّي ثُمَّ دَعَا: »اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ بِأَنَّ لَكَ الْحَمْدَ لاَ إِلَهَ إِلاَّ أَنْتَ الْمَنَّانُ بَدِيعُ السَّمَوَاتِ وَالأَرْضِ، يَا ذَا الْجَلاَلِ وَالإِكْرَامِ، يَا حَيُّ يَا قَيُّومُ«، فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: »لَقَدْ دَعَا اللَّهَ بِاسْمِهِ الْعَظِيمِ الَّذِي إِذَا دُعِيَ بِهِ أَجَابَ وَإِذَا سُئِلَ بِهِ أَعْطَى«،رَوَاهُ أَبُو دَاوُد فِي كِتَابِ الصَّلاةِ (1495).
Әнес ибн Мәліктің (р.а.) риуаят етуінше ол Алланың елшісімен (ﷺ) бірге отырған кезінде бір кісі келіп, жандарында намаз оқып, артынан былайша дұға қылады: «Уа, Алла! Барлық мадақ Өзіңе лайық екендігімен, Өзіңнен басқа құдай жоқ екендігімен, Сый беруші, аспандар мен жерді көркем түрде жаратушы сипаттарыңмен сұраймын. Уа, ұлылық пен жомарттықтың Иесі! Уа, мәңгі тірі! Уа, Өздігінен тұрушы!». Сонда Пайғамбар (ﷺ): «Шындығында бұл Аллаға Оның дұға қылса қабыл ететін, егер сұраса беретін ұлы есімімен дұға қылды», – деген. (Әбу Дәуіт ас-Салә кітабында № 1495 риуаят еткен).
65. Әл-Уажид الوَاجِدُ Табушы, Бар қылдырушы, Бай
66. Әл-Мәжид المَاجِدُ Игілікті, Даңқты
67. Әл-Уахид الوَاحِدُ Жалғыз, Біреу
﴿قُلْ إِنَّمَا أَنَا مُنذِرٌ وَمَا مِنْ إِلَهٍ إِلَّا اللَّهُ الْوَاحِدُ الْقَهَّارُ﴾
«(Уа, Мұхаммед! Сен оларға) Расында мен бар болғаны ескертушімін. Жалғыз әрі Өктем Алладан басқа құдай да жоқ» деп айт» (Сад, 65).
﴿يَوْمَ تُبَدَّلُ الأَرْضُ غَيْرَ الأَرْضِ وَالسَّمَاوَاتُ وَبَرَزُوا للهِ الوَاحِدِ القَهَّار ِ﴾
«Сол күні жер басқа жермен ауыстырылады және көктер де, сосын олар Жалғыз әрі Өктем Алланың алдында тұрады» (Ибраһим, 48).
﴿قُلِ اللهُ خَالقُ كُلِّ شَيْءٍ وَهُوَ الوَاحِدُ القَهَّار ُ﴾
«(Уа, Мұхаммед!) Алла әрбір нәрсенің Жаратушысы һәм Ол Жалғыз әрі Өктем деп айт» (Рағыд, 16).
عَنْ مِحْجَنِ بْنِ الأَدْرَعَ رضي الله عنه أَنَّهُ قَالَ: »دَخَلَ رَسُول اللهِ صلى الله عليه وسلم المَسْجِدَ إذَا رَجُلٌ قَدْ قَضَى صَلاَتَهُ وَهُوَ يَتَشَهَّدُ، فَقَالَ: »اللهُمَّ إنِّي أَسْأَلُكَ يَا أَللهُ بِأَنَّكَ الوَاحِدُ الأَحَدُ الصَّمَدُ الذِي لَمْ يَلِدْ وَلَمْ يُولَدْ وَلَمْ يَكُنْ لَهُ كُفُواً أَحَدٌ أَنْ تَغْفِرَ لِي ذُنُوبِي إنَّكَ أَنْتَ الغَفُورُ الرَّحِيمُ«، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: »قَدْ غُفِرَ لَهُ« ثَلاَثاً«. رَوَاهُ النَّسَائِي فِي السَّهو، (1224).
Михжан ибн Әдрағтан жеткен хадисте Алла елшісі (ﷺ) бірде мешітке кіргенде бір кісі намазының отырысында «Я, Алла! Сенің Алла, Бір әрі Жалғыз, тумаған әрі туылмаған, Мұңсыз және теңдессің жоқ екендігің арқылы сұраймын, менің күнәларымды кешіре гөр! Шынында, Сен Аса кешірімшіл әрі өте рахымдысың!» деп дұға қылып жатқанын көріп: «Оның күнәсы кешірілді. Оның күнәсы кешірілді. Оның күнәсы кешірілді», – деп үш рет айтқан. (Ахмад 4/338, Нәсәи 3/52, Әбу Дәуіт сахихы 1/185).
عَنْ عَائِشَة رضي الله عنها أنها قَالَتْ: »قُلْتُ: »يَا رَسُولَ اللَّهِ، إِذَا بُدِّلَتِ الأَرْضُ غَيْرَ الأَرْضِ وَالسَّمَوَاتُ وَبَرَزُوا لِلَّهِ الْوَاحِدِ الْقَهَّارِ أَيْنَ النَّاسُ يَوْمَئِذٍ ؟«، قَالَ: »عَلَى الصِّرَاطِ«. مسلم في كتاب صفة القيامة والجنة والنار (2791) وأحمد (24115).
Айшадан (р.а.) былай дейді: «Мен Пайғамбардан (ﷺ): «Уа, Расулалла! Жер басқа жермен ауыстырылып, көктер де сондай болып, сосын барлығы Жалғыз әрі Өктем Алланың алдында тұратын күні адамдар қайда болады?» – деп сұрағанда ол (ﷺ):«Сират көпірінің үстінде болады», – деп жауап берді». Мүслім Сифат әл-Қиямат уал-Жәнна уан-Нар кітабында № 2791 және Ахмет Муснәд кітабында № 24115 риуаят еткен.
68. Ас-Самад الصَّمَدُ Мұқтажсыз, Мұңсыз
﴿اللهُ الصَّمَدُ﴾
«Алла Мұңсыз» (Ықылас, 2).
عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رضي الله عنه قَالَ: »خَرَجَ إِلَيْنَا رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم فَقَالَ: »أَقْرَأُ عَلَيْكُمْ ثُلُثَ القُرْآنِ«، فَقَرَأَ: ﴿قُلْ هُوَ اللهُ أَحَدٌ * اللهُ الصَّمَدُ﴾، حَتَّى خَتَمَهَا«. رَوَاهُ مُسْلِمٌ فِي صَلاةِ المُسَافِرِينَ (812).
Әбу Һурайра (р.а.) былай дейді: «Бірде бізге Алланың елшісі (ﷺ) шығып: «Мен сендерге Құранның үштен бірін оқып берейін», – деді де, «Қул һуаллаһу ахад. Аллаһус-самадты» оқып сүрені аяғына дейін тәмәмдады». Мүслім Салат әл-Мусәфирин кітабында № 812 риуаят еткен.
69. Әл-Қадир القَادِرُ Құдіретті, Өлшеуші
﴿قُلْ هُوَ الْقَادِرُ عَلَى أَن يَبْعَثَ عَلَيْكُمْ عَذَاباً مِّن فَوْقِكُمْ أَوْ مِن تَحْتِ أَرْجُلِكُمْ أَوْ يَلْبِسَكُمْ شِيَعاً وَيُذِيقَ بَعْضَكُم بَأْسَ بَعْضٍ﴾
«(Уа, Мұхаммед!) Ол (Алла) сендердің үстеріңнен не аяқтарыңның астынан бір азап жіберуге немесе сендерді топтарға бөліп, бір-бірлеріңнен құқай тартқызуға Құдіретті деп айт» (Әнғам, 65).
﴿فَقَدَرْنَا فَنِعْمَ القَادِرُونَ﴾
«Біз оның тағдырын белгіледік. Неткен құдіретті, дәл өлшеушіміз!» (Мүрсәләт, 23).
عَنْ أَنَسَ بْنَ مَالِكٍ رضي الله عنه قِيلَ: »يَا رَسُولَ اللَّهِ كَيْفَ يُحْشَرُ النَّاسُ عَلَى وُجُوهِهِمْ؟«، قَالَ: »إِنَّ الذي أَمْشَاهُمْ عَلَى أَرْجُلِهِمْ قَادِرٌ عَلَى أَنْ يُمْشِيَهُمْ عَلَى وُجُوهِهِمْ«. رَوَاهُ أحمد في المسند (12731).
Әнес ибн Мәліктен (р.а.) жеткен риуаятта адамдар: «Уа, Расулалла! Қиямет күні адамдар қалайша беттерімен жүріп келіп жиналады?» – деп сұрағанда Алланың елшісі (ﷺ): «Оларды аяқтарымен жүргізген (Алла) беттерімен жүргізуге де Құдіретті», – деп жауап берген. Ахмет Мүснәд кітабында № 12731 риуаят еткен.
عَنْ ابن مسعود رضي الله عنه: »فَقَالُوا: »مِمَّ تَضْحَكُ يَا رَسُولَ اللَّهِ ؟«، قَالَ: »مِنْ ضِحْكِ رَبِّ الْعَالَمِينَ حِينَ قَالَ: »أَتَسْتَهْزِئُ مِنِّى وَأَنْتَ رَبُّ الْعَالَمِينَ ؟«، فَيَقُولُ: »إِنِّي لاَ أَسْتَهْزِئُ مِنْكَ، وَلَكِنِّى عَلَى مَا أَشَاءُ قَادِرٌ«. رَوَاهُ مسلم في الإيمان (187).
Ибн Масғұд (р.а.) риуаятында адамдар: «Уа, Расулалла! Неге күлдіңіз?» – деп сұрағанда, Ол (ﷺ): «Әлемдердің Иесінің күлкісіне күлемін. Оған пендесі: «Өзің әлемдердің Иесі болсаң да мені келеке етесің бе?» – дегенде Ол: «Шынында Мен сені келеке етпеймін. Алайда Мен қалаған нәрсеме Құдіреттімін», – дейді». Мүслім Иман кітабында № 187 риуаят еткен.
70. Әл-Муқтадир المُقْتَدِرُ Бәріне құдіретті.
﴿وَلَقَدْ جَاء آلَ فِرْعَوْنَ النُّذُرُ * كَذَّبُوا بِآياتِنَا كُلِّهَا فَأَخَذْنَاهُمْ أَخْذَ عَزِيزٍ مُقْتَدِرٍ﴾
«Перғауын әулетіне ескертушілер келген-ді. Олар Біздің белгілеріміздің түгелдей теріске шығарды да, Біз оларды Даңқты һәм Бәріне құдіреттінің алуымен қолға алдық» (Қамар, 41,42).
﴿إِنَّ المُتَّقِينَ فِي جَنَّاتٍ وَنَهَرٍ فِي مَقْعَدِ صِدْقٍ عِنْدَ مَلِيكٍ مُقْتَدِرٍ﴾
«Шындығында тақуалар жәннат пен дариялардың арасында, Құдіретті Патшаның дәргейіндегі шынайы бір орында болады» (Қамар, 54, 55).
﴿وَكَانَ اللَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ مُقْتَدِراً﴾
«Расында Алла барлық нәрсеге Құдіретті» (Кәһф, 45).
71. Әл-Муқаддим المُقَدِّمُАлға шығарушы
كَانَ مِنْ دُعَاءِ الرَّسُولِ صلى الله عليه وسلم: »اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِي مَا قَدَّمْتُ وَمَا أَخَّرْتُ، وَمَا أَسْرَرْتُ وَمَا أَعْلَنْتُ وَمَا أَسْرَفْتُ وَمَا أَنْتَ أَعْلَمُ بِهِ مِنِّي، أَنْتَ المُقَدِّمُ وَأَنْتَ المُؤَخِّرُ لا إِلَهَ إِلا أَنْتَ«. رَوَاهُ مُسْلِمٌ.
Алланың елшісінің (ﷺ) дұғаларының бірі мынадай болатын: «Уа, Алла! Менің бұрынғы әрі кейінгі, жасырын әрі жария күнәларымды, ысырап еткенімді, Өзіңнің менен білетіндеріңді кешіре гөр! Расында Сен Алға шығарушысың һәм Артқа қоюшысың, Сенен басқа құдай жоқ». Мүслім риуаяты.
72. Әл-Му’аххир المُؤَخِّرُ Артқа қоюшы.
عَنْ ابْنَ عَبَّاسٍ رضي الله عنه أن النَّبِي صلى الله عليه وسلم كَانَ إِذَا قَامَ مِنَ اللَّيْلِ يَتَهَجَّدُ قَالَ: »اللَّهُمَّ لَكَ الْحَمْدُ أَنْتَ قَيِّمُ السَّماَوَاتِ وَالأَرْضِ«... إلى أن قال: »فَاغْفِرْ لِي مَا قَدَّمْتُ وَمَا أَخَّرْتُ، وَمَا أَسْرَرْتُ وَمَا أَعْلَنْتُ، أَنْتَ الْمُقَدِّمُ وَأَنْتَ الْمُؤَخِّرُ ، لاَ إِلَهَ إِلاَّ أَنْتَ أَوْ لاَ إِلَهَ غَيْرُكَ«. رَوَاهُ البخاري في كتاب التهجد (1069).
Ибн Аббастың (р.а.) айтуынша Пайғамбар (ﷺ) түнде тәһәжжүд намазына тұрғанда:«Уа, Алла! Мадақ Өзіңе ғана тән, көктер мен жерді ұстап тұрушы!», – деп келіп аяғында: «Менің бұрынғы әрі кейінгі, жасырын әрі жария күнәларымды кешіре гөр! Расында Сен Алға шығарушысың һәм Артқа қоюшысың, Сенен басқа құдай жоқ, Өзіңнен өзге құдай жоқ», – дейтін болған. Бұхари әт-Тәһәжжүд кітабында № 1069 риуаят еткен.
73. Әл-Әууәл الأوَّلُ Ең бірінші.
﴿هُوَ الْأَوَّلُ وَالْآخِرُ وَالظَّاهِرُ وَالْبَاطِنُ وَهُوَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ﴾
«Ол – Ең бірінші әрі Ең соңғы, Жоғары тұрушы әрі Жақын тұрушы. Ол барлық нәрсені біледі» (Хадид, 3).
عَنْ أبي هريرة رضي الله عنه أن النبي صلى الله عليه وسلم كان إذا آوى إلى فراشه قال: » اللهمَّ أَنْتَ الأَوَّلُ فَلَيْسَ قَبْلَكَ شيء ، وَأَنْتَ الآخِرُ فَلَيْسَ بَعْدَكَ شيء وَأَنْتَ الظَّاهِرُ فَلَيْسَ فَوْقَكَ شيء وَأَنْتَ الْبَاطِنُ فَلَيْسَ دُونَكَ شيء ، اقْضِ عَنَّا الدَّيْنَ وَاغْنِنَا مِنَ الْفَقْرِ«. رَوَاهُ مسلم في الذكر والدعاء والتوبة، (2713) .
Әбу Һурайрадан (р.а.) жеткен риуаятта Пайғамбар (ﷺ) төсегіне жатарда: «Уа, Алла! Сен – Ең біріншісің, Сенен бұрын ештеңе болған емес! Сен – Ең соңғысың, Сенен кейін ештеңе жоқ! Сен – Жоғары тұрушысың, Сенен жоғары ештеңе жоқ! Сен – Төмен тұрушысың сенен төмен ештеңе де жоқ! Бізді қарыздан арылтып, кедейліктен құтқар!» – дейтін болған. (Мүслім әз-Зикр кітабында № 2713 риуаят еткен).
74. Әл-Ахир الآخِرُ Ең соңғы
﴿هُوَ الْأَوَّلُ وَالْآخِرُ وَالظَّاهِرُ وَالْبَاطِنُ وَهُوَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ﴾
«Ол – Ең бірінші әрі Ең соңғы, Жоғары тұрушы әрі Жақын тұрушы. Ол барлық нәрсені біледі» (Хадид, 3).
Сондай-ақ Әбу Һурайрадан (р.а.) жеткен хадисте айтылғандай: «Сен – Ең соңғысың, Сенен кейін ештеңе жоқ!».
75. Аз-Заһир الظَّاهِرُ Айқын, Бәрінен жоғары тұрушы.
﴿هُوَ الْأَوَّلُ وَالْآخِرُ وَالظَّاهِرُ وَالْبَاطِنُ وَهُوَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ﴾
«Ол – Ең бірінші әрі Ең соңғы, Жоғары тұрушы әрі Жақын тұрушы. Ол барлық нәрсені біледі» (Хадид, 3).
Әбу Һурайрадан (р.а.) жеткен хадисте айтылғандай: «Сен – Жоғары тұрушысың, Сенен жоғары ештеңе жоқ!».
76. Әл-Батин البَاطِنُ Жасырын, Барлық нәрсені қамтушы.
﴿هُوَ الْأَوَّلُ وَالْآخِرُ وَالظَّاهِرُ وَالْبَاطِنُ وَهُوَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ﴾
«Ол – Ең бірінші әрі Ең соңғы, Жоғары тұрушы әрі Жақын тұрушы. Ол барлық нәрсені біледі» (Хадид, 3).
Әбу Һурайрадан (р.а.) жеткен хадисте айтылғандай: «Сен – Төмен тұрушысың сенен төмен ештеңе де жоқ!».
77. Әл-Уаали الوَالِي Әмірші
﴿وَإِذَا أَرَادَ اللَّهُ بِقَوْمٍ سُوءاً فَلا مَرَدَّ لَهُ وَمَا لَهُمْ مِنْ دُونِهِ مِنْ وَالٍ﴾
«Егер Алла бір қауымға жамандық қаласа оны ештеңе де қайтара алмайды. Әрі олар үшін Одан басқа Әмірші жоқ» (Рағыд, 11).
78. Әл-Мутәъәли المُتَعَالِي Бәрінен Биік
﴿عَالِمُ الْغَيْبِ وَالشَّهَادَةِ الْكَبِيرُ الْمُتَعَالِ﴾
«Ол (Алла) ғайыпты да, жарияны да білуші, Аса зор әрі бәрінен Биік» (Рағыд, 9).
﴿فَتَعَالَى اللهُ المَلِكُ الحَقُّ لا إِلَهَ إِلا هُوَ رَبُّ العَرْشِ الكَرِيم ِ﴾
«Алла бәрінен де Биік Хақ Патша, Одан басқа құдай жоқ, Ол – ардақты аршының Иесі» (Мүминун, 116).
79. Әл-Барр البَرُّ Ізгі, күллі игіліктің, жомарттықтың Иесі
﴿إِنَّهُ هُوَ البَرُّ الرَّحِيمُ﴾
«Расында Ол – Ізгі әрі ерекше мейірімді» (Тұр, 28).
80. Әт-Тәууәб التَّوَّابُ Тәубені тез қабыл алушы
﴿فَتَلَقَّي آدَمُ مِنْ رَبِّهِ كَلِمَاتٍ فَتَابَ عَلَيْهِ إِنَّهُ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ﴾
«Адам Раббысынан сөздер үйренді де Раббысы оның тәубесін қабыл алды. Расында Ол – тәубені тез қабыл алушы әрі ерекше мейірімді» (Бақара, 37).
عَنْ عبد الله بنِ عُمَرَ t قَالَ: »إِنْ كُنَّا لَنَعُدُّ لِرَسُولِ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم فِي الْمَجْلِسِ الْوَاحِدِ مِائَةَ مَرَّةٍ: رَبِّ اغْفِرْ لِي وَتُبْ عَلَىَّ إِنَّكَ أَنْتَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ«. أبو داود في كتاب الوتر (1516) ، وابن ماجة (3075).
Абдулла ибн Омар (р.а.): «Біз бір отырыста Алланың елшісінің (ﷺ) «Раббым, мені кешір әрі тәубемді қабыл ал! Расында Сен тәубені тез қабыл алушысың, ерекше мейірімдісің» деп жүз рет айтқандығын есептегенбіз», – дейді. (Әбу Дәуіт әл-Уитр кітабында № 1516 және Ибн Мәже № 3075 риуаят еткен).
81. Әл-Мунтәқим المُنْتَقِمُ Кек қайтарушы
﴿إِنَّ اللَّهَ عَزِيزٌ ذُو انْتِقَامٍ﴾
«Расында Алла Даңқты әрі кектің Иесі» (Ибраһим, 47).
82. Әл-Афуу العَفُوُّ Ғафу етуші, Кешіруші
﴿إِنَّ اللّهَ كَانَ عَفُوّاً غَفُوراً﴾
«Шындығында Алла Ғафу етуші әрі Кешірімді» (Ниса, 43).
﴿إِنْ تُبْدُوا خَيْراً أَوْ تُخْفُوهُ أَوْ تَعْفُوا عَنْ سُوءٍ فَإِنَّ اللَّهَ كَانَ عَفُوّاً قَدِيراً﴾
«Егер бір жақсылықты көрсетсеңдер не жасырсаңдар немесе бір жамандыққа кешірім қылсаңдар шындығында Алла Ғафу етуші әрі құдіретті» (Ниса, 149).
﴿فَأُولَئِكَ عَسَي اللَّهُ أَنْ يَعْفُوَ عَنْهُمْ وَكَانَ اللَّهُ عَفُوّاً غَفُوراً﴾
«Міне, соларға Алла қаласа ғафу етіп, кешірім жасайды. Өйткені Алла Ғафу етуші әрі Кешірімді» (Ниса, 99).
﴿إِنَّ اللَّهَ لَعَفُوٌّ غَفُورٌ﴾
«Шынында Алла Ғафу етуші әрі Кешірімді» (Хаж, 60).
عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قال النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم فِي الدُّعَاءِ الَّذِي أَمَرَ بِهِ لَيْلَةَ القَدْرِ: »اللهُمَّ إِنَّكَ عَفُوٌّ كَرِيمٌ تُحِبُّ العَفْوَ فَاعْفُ عَنِّى«. رَوَاهُ الترمذي في كتاب الدعوات (3513).
Айшадан (р.а.) жеткен риуаятта Пайғамбар (ﷺ) оған Қадір түні мына дұғаны айтуға бұйырған: «Уа, Алла! Расында Сен Ғафу етушісің, Жомартсың әрі кешірімшілдікті жақсы көресің – мені кешір». Термези әд-Дағауат кітабында № 3513 риуаят еткен.
عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ مَسْعُودٍ رضي الله عنه قَالَ: »إِنَّ أَوَّلَ رَجُلٍ قُطِعَ فِي الإِسْلاَمِ أَوْ مِنَ الْمُسْلِمِينَ رَجُلٌ أُتِي بِهِ إلى النَّبِي صلى الله عليه وسلم فَقِيلَ: »يَا رَسُولَ اللَّهِ إِنَّ هَذَا سَرَقَ«، فَكَأَنَّمَا أُسِف وَجْهُ رَسُولِ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم رَمَاداً، فَقَالَ بَعْضُهُمْ:» يَا رَسُولَ اللَّهِ«، أَي يَقُولُ: » مَا لَكَ؟«، فَقَالَ: »وَمَا يَمْنَعُنِي وَأَنْتُمْ أَعْوَانُ الشَّيْطَانِ عَلَي صَاحِبِكُمْ ، وَاللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ عَفْوٌّ يُحِبُّ الْعَفْوَ، وَلاَ يَنْبَغِي لِوَالِي أَمْرٍ أَنْ يُؤْتَي بِحَدٍّ إِلاَّ أَقَامَهُ«، ثُمَّ قَرَأَ: ﴿وَلْيَعْفُوا وَلْيَصْفَحُوا أَلاَ تُحِبُّونَ أَنْ يَغْفِرَ اللَّهُ لَكُمْ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ﴾«. رَوَاهُ أحمد في المسند (3977).
Абдулла ибн Масғұд (р.а.) былай дейді: «Ислам дінінде ең бірінші қолы кесілген Пайғамбарға (ﷺ) әкелінген бір кісі болатын. Сонда адамдар: «Уа, Расулалла! Мынау ұрлық жасады», – десті. Оны естіген Алланың елшісінің (ﷺ) жүзі өзгеріп сала берді. Адамдардың бірі: «Уа, Расулалла! Сізге не болды?» – деп сұрады. Сонда ол (ﷺ):«Маған ештеңе де кедергі емес. Алайда сендер жолдастарыңа қарсы шайтанның көмекшілері болыпсыңдар. Расында ұлы әрі даңқты Алла Ғафу етуші және кешірім еткенді жақсы көреді. Бірақ қандай да бір әміршіге жазалы жан әкелінсе, оның жазасын іске асыруға міндетті», – деді де «Оларға ғафу етіп, оларды кешсін. Әлде Алланың сендерді кешіруін қаламайсыңдар ма? Алла кешірімді әрі ерекше мейірімді» (Нұр, 22) деген аятты оқыды». Ахмет Мүснәд кітабында № 3977 риуаят еткен.
83. Ар-Раууф الرَّءُوفُ Мейірбан
﴿إِنَّ رَبَّكُمْ لَرَؤُوفٌ رَّحِيمٌ﴾
«Шындығында Раббыларың Мейірбан әрі ерекше мейірімді» (Нахыл, 7).
﴿ وَمِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْرِي نَفْسَهُ ابْتِغَاءَ مَرْضَاتِ اللهِ وَاللهُ رَؤُوفٌ بِالْعِبَاد ِ﴾
«Адамдардан Алланың разылығы үшін жанын пида ететіндер бар. Алла құлдарына Мейірбан» (Бақара, 207).
عَن الْبَرَاءِ بن عازب رضي الله عنه : أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم صَلى إِلَى بَيْتِ الْمَقْدِسِ سِتَّةَ عَشَرَ شَهْرًا أَوْ سَبْعَةَ عَشَرَ شَهْرًا، وَكَانَ يُعْجِبُهُ أَنْ تَكُونَ قِبْلَتُهُ قِبَلَ الْبَيْتِ .. إلى أن قال : وَكَانَ الذِي مَاتَ عَلَى الْقِبْلَةِ قَبْلَ أَنْ تُحَوَّلَ قِبَلَ الْبَيْتِ رِجَالٌ قُتِلُوا لَمْ نَدْرِ مَا نَقُولُ فِيهِمْ، فَأَنْزَلَ اللهُ ﴿وَمَا كَانَ اللهُ لِيُضِيعَ إِيمَانَكُمْ إِنَّ اللهَ بِالنَّاسِ لَرَءُوفٌ رَحِيمٌ ﴾. البخاري في التفسير (4216).
Әл-Бара ибн Азиб (р.а.) жеткізген риуаятында: «Алланың елшісі (ﷺ) он алты не он жеті айдай Бәйтул-Мақдиске (Иерусалим қаласына) қарап намаз оқыды. Алайда ол (ﷺ) құбыланың Бәйтул-Харам (Мекке) болғанын қатты қалайтын», – дей келе: «Құбыла өзгерместен бұрын қайтыс болған мұсылмандар шайқаста шәйіт болғандар еді. Біз олар туралы не айтарымызды білмедік. Сонда Алла: «Расында Алла сендердің имандарыңды жоғалтпайды. Расында Алла адамдарға Мейірбан әрі ерекше мейірімді» деген аятты (Бақара, 143) түсірді», – дейді. Бұхари әт-Тәфсир кітабында № 4216 риуаят еткен.
84. Мәликул-мулк مَالِكُ المُلْكِ
Патшалықтардың, Биліктің Патшасы, Иесі
﴿قُلِ اللَّهُمَّ مَالِكَ الْمُلْكِ﴾
«Уа, Алла! Биліктің Иесі деп айт» (Әли Имран, 26).
85. Зул-жәләли уал-икрам ذُوالجَلاَلِ وَالإكْرَامِ
Ұлылық пен Жомарттықтың Иесі
﴿وَيَبْقَى وَجْهُ رَبِّكَ ذُو الْجَلالِ وَالإِكْرَامِ﴾
«Тек ұлылық пен жомарттықтың Иесі – Раббыңның дидары ғана қалады»(Рахман, 27).
﴿تَبَارَكَ اسْمُ رَبِّكَ ذِي الْجَلالِ وَالإِكْرَامِ﴾
«Ұлылық пен жомарттықтың Иесі – Раббыңның есімін ұлықта» (Рахман, 78).
86. Әл-Муқсит المُقْسِطُ Әділетті
﴿قُلْ أَمَرَ رَبِّي بِالْقِسْطِ﴾
«Раббым әділдікке бұйырды де» (Ағраф, 29).
﴿وَإِنْ حَكَمْتَ فَاحْكُمْ بَيْنَهُمْ بِالْقِسْطِ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُقْسِطِينَ﴾
«Егер үкім етсең, олардың арасында әділдікпен үкім ет. Шындығында Алла әділеттілерді жақсы көреді» (Мәида, 42).
87. Әл-Жамиъ الجَامِعُ Жинаушы
﴿رَبَّنَا إِنَّكَ جَامِعُ النَّاسِ لِيَوْمٍ لا رَيْبَ فِيهِ﴾
«Раббымыз! Расында Сен шүбәсыз болатын күні адамдарды Жинаушысың»(Әли Имран, 9).
﴿إِنَّ اللَّهَ جَامِعُ الْمُنَافِقِينَ وَالْكَافِرِينَ فِي جَهَنَّمَ جَمِيعاً ﴾
«Шындығында Алла мұнафықтар мен кәпірлердің бәрін жәһаннамға Жинаушы» (Ниса, 140).
88. Әл-Ғани الغَنِيُّБай, Жеткілікті, Беймұқтаж
﴿وَاللهُ الْغَنِيُّ وَأَنتُمُ الْفُقَرَاء﴾
«Алла – Бай, ал сендер Оған – мұқтажсыңдар» (Мұхаммед, 38).
﴿وَرَبُّكَ الْغَنِيُّ ذُو الرَّحْمَةِ﴾
«Сенің Раббың – Бай һәм мейірім Иесі» (Әнғам, 133).
﴿قَالُوا اتَّخَذَ اللهُ وَلداً سُبْحَانَهُ هُوَ الْغَنِيُّ﴾
«Олар: «Алла бала жасап алды», – деседі. Ол ондайдан Пәк, Ол – Бай» (Жүніс, 68).
﴿لهُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الأَرْضِ وَإِنَّ اللهَ لهُوَ الْغَنِيُّ الْحَمِيدُ﴾
«Көктер мен жердегілер Оған тән және шындығында Алла – Бай һәм Мақтаулы» (Хаж, 64).
عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قال النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم فِي الدُّعَاءِ:» اللَّهُمَّ أَنْتَ اللهُ لاَ إِلهَ إِلاَّ أَنْتَ، أَنْتَ الْغَنِىُّ وَنَحْنُ الْفُقَرَاءُ أَنْزِلْ عَليْنَا الْغَيْثَ وَاجْعَلْ مَا أَنْزَلْتَ لنَا قُوَّةً وَبَلاَغًا إِلى حِينٍ«. رَوَاهُ أبو داود في كتاب الاستسقاء (1173)، والحاكم في المستدرك (1225).
Айша анамыздың (р.а.) айтуынша Пайғамбар (ﷺ) бір дұғасында былай деген: «Уа, Алла! Сен – Алласың, Сенен өзге құдай жоқ! Сен – Байсың, ал біз – мұқтажбыз. Бізге жауын түсір әрі түсірген нәрсеңді біз үшін белгілі бір мерзімге дейін күш-қуат қыл, жеткілікті қыл!». Әбу Дәуіт әл-Истисқа № 1173 және Хаким Мустәдраккітабында № 1225 риуаят еткен.
89. Әл-Муғни المُغْنِيБайытушы
﴿وَإِنْ خِفْتُمْ عَيْلَةً فَسَوْفَ يُغْنِيكُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ إِنْ شَاءَ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ حَكِيمٌ ﴾
«Ал егер таршылықтан қорықсаңдар, қаласа, Алла сендерді Өзінің артықшылығымен байытады. Шындығында Алла аса білгір әрі Дана» (Тәубе, 28).
﴿حَتَّى يُغْنِيَهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ ﴾
«Оларды Алла Өзінің артықшылығымен байытқанға дейін» (Нұр, 33).
﴿وَأَنَّهُ هُوَ أَغْنَى وَأَقْنَى﴾
«Әрі байытқан да, қанағаттандырған да – Ол» (Нәжім, 48).
90. Әл-Маниъ المَانِعُТыйым салушы, Тоқтатушы
عَنْ مُعَاوِيَةَ رضي الله عنه في دعاء النبي صلى الله عليه وسلم: »اللَّهُمَّ لاَ مَانِعَ لِمَا أَعْطَيْتَ وَلاَ مُعْطِيَ لِمَا مَنَعْتَ«. رَوَاهُ البخاري في كتاب الدعوات (808).
Мағауия (р.а.) жеткізген риуаятта Пайғамбар (ﷺ): «Уа, Алла! Сенің бергеніңе тыйым салушы жоқ һәм Сенің тыйым салғаныңды беруші жоқ», – деп дұға қылған. Бұхари әд-Дағауат кітабында № 808 риуаят еткен.
91. Ад-Дарр الضَّارُّ Зияндық беруші.
﴿قُلْ لا أَمْلِكُ لِنَفْسِي نَفْعاً وَلا ضَرّاً إِلا مَا شَاءَ اللَّهُ ﴾
«Мен тек Алла қаламаса өзіме бір пайда да, зиян да келтіре алмаймын деп айт»(Ағраф, 188).
عَنِ بْنِ عَبَّاسٍ قَالَ كُنْتُ خَلْفَ رَسُولِ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يَوْمًا، فَقَالَ: «يَا غُلَامَ، إِنِّي أُعَلِّمُكَ كَلِمَاتٍ اِحْفَظِ اللهَ يَحْفَظُكَ، اِحْفَظِ اللهَ تَجِدْهُ تِجَاهَكَ، إِذَا سَأَلْتَ فَاسْأَلِ اللهَ، وَإِذَا اسْتَعَنْتَ فَاسْتَعِنْ بِاللهِ، وَاعْلَمْ أَنَّ الْأُمَّةَ لَوِ اجْتَمَعَتْ عَلَى أَنْ يَنْفَعُوكَ بِشَيْءٍ لَمْ يَنْفَعُوكَ إِلَّا بِشَيْءٍ قَدْ كَتَبَهُ اللهُ لَكَ وَلَوِ اجْتَمَعُواْ عَلَى أَنْ يَضُرُّوكَ بِشَيْءٍ لَمْ يَضُرُّوكَ إِلَّا بِشَيْءٍ قَدْ كَتَبَهُ اللهُ عَلَيْكَ، رُفِعَتِ الأَقْلَامُ وَجَفَّتِ الصُّحُفُ». رَوَاهُ التِّرْمِذِيُ.
Абдуллаһ ибн Аббас (р.а.) былай деді: «Пайғамбардың (ﷺ) артында келе жатқанда Ол (ﷺ) маған: «Ей, балақай! Мен саған мына сөздерді үйретемін: Алланы сақта, сонда Ол сені сақтайды. Алланы сақта, сонда оны алдыңнан табасың. Бірдеңе сұрасаң, Алладан сұра. Жәрдем тілесең, Алладан тіле. Бүкіл халық жиналып саған бір пайда келтірмек болса, тек Алла жазған нәрсені ғана келтіре алатындығын және олар саған бір зиян келтірмекке жиылса да тек Алланың жазғанын ғана келтіре алатындығын білгейсің. Қаламдар көтерілді, парақтар кеуіп кетті (яғни, тағдыр тақтасына бәрі жазылды)», – деді. (Термези риуаяты).
92. Ән-Нафиъ النَّافِعُ Пайда беруші
﴿قُلْ لا أَمْلِكُ لِنَفْسِي نَفْعاً وَلا ضَرّاً إِلا مَا شَاءَ اللَّهُ﴾
«Мен тек Алла қаламаса өзіме бір пайда да, зиян да келтіре алмаймын деп айт»(Ағраф, 188).
93. Ән-Нур النُّورُНұр, нұрландырушы
﴿اللَّهُ نُورُ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ﴾
«Алла – көктер мен жердің нұры (нұрландырушысы)» (Нұр, 35).
94. Әл-Һәди الهَادِيТуралыққа бастаушы
﴿وَإِنَّ اللَّهَ لَهَادِ الَّذِينَ آمَنُوا إِلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ ﴾
«Шындығында Алла – иман келтірушілерді тура жолға бастаушы» (Хаж, 54).
95. Әл-Бәдиъ البَدِيعُКөркем Жаратушы
﴿بَدِيعُ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَإِذَا قَضَى أَمْراً فَإِنَّمَا يَقُولُ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ﴾
«(Алла) көктер мен жерді көркем жаратушысы. Егер бір істі қаласа, бар болғаны «бол» дейді де ол болады» (Бақара, 117).
96. Әл-Бақи البَاقِيМәңгі қалушы
﴿وَيَبْقَى وَجْهُ رَبِّكَ ذُو الْجَلالِ وَالإِكْرَامِ﴾
«Тек ұлылық пен жомарттықтың Иесі – Раббыңның дидары ғана қалады»(Рахман, 27).
97. Әл-Уарисالوَارِثُ Мирасқор
﴿وَكُنَّا نَحْنُ الْوَارِثِينَ ﴾
«Әрі Біз Мирасқор болдық» (Қасас, 58).
﴿وَإِنَّا لنَحْنُ نُحْيِي وَنُمِيتُ وَنَحْنُ الْوَارِثُون﴾
«Шындығында Біз тірілтеміз әрі өлтіреміз және Біз – Мирасқормыз» (Хижр, 23).
﴿وَزَكَرِيَّا إِذْ نَادَى رَبَّهُ رَبِّ لا تَذَرْنِي فَرْداً وَأَنْتَ خَيْرُ الْوَارِثِينَ﴾
«Және Зәкәрияны (есіңе ал). Сонда ол Раббысына: «Уа, Раббым! Мені жалғыз қалдырма. Расында Сен мирасқорлардың ең қайырлысысың», – деген-ді»(Әнбия, 89).
98. Ар-Рашид الرَّشِيدُ Туралыққа Нұсқаушы
﴿وَلَقَدْ آتَيْنَا إِبْرَاهِيمَ رُشْدَهُ﴾
«Бұрын Біз Ибраһимге тура нұсқау берген болатынбыз» (Әнбия, 51).
99. Ас-Сабурالصَّبُورُ Аса сабырлы
﴿وَأَطِيعُواْ اللّهَ وَرَسُولَهُ وَلاَ تَنَازَعُواْ فَتَفْشَلُواْ وَتَذْهَبَ رِيحُكُمْ وَاصْبِرُواْ إِنَّ اللّهَ مَعَ الصَّابِرِينَ﴾
«Аллаға және Оның елшісіне мойынсұныңдар және таласпаңдар, өйтсеңдер сәтсіздікке ұшырап, күш-қуаттарың кетеді. Сабыр етіңдер, расында Алла сабырлыларды жақсы көреді» (Әнфал, 46).
عَنْ أَبِي مُوسَى الأشعري t أن النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «لَيْسَ أَحَدٌ أَوْ لَيْسَ شَيْءٌ أَصْبَرَ عَلَى أَذًى سَمِعَهُ مِنَ اللَّهِ، إِنَّهُمْ لَيَدْعُونَ لَهُ وَلَدًا وَإِنَّهُ لَيُعَافِيهِمْ وَيَرْزُقُهُمْ». البخاري في كتاب الأدب، (5748).
Әбу Муса әл-Ашғари (р.а.) жеткізген риуаятта Пайғамбар (ﷺ) былай деген:«Құлақпен естіген жәбірге Алладан асқан сабырлы ешкім не ешнәрсе жоқ. Олар(кәпірлер) Оған бала телиді, ал Ол соған қарамастан оларды есен қылып, ризықтандырумен болады». Бұхари әл-Әдәб кітбында № 5748 риуаят еткен.
