Ғайбат дегеніміз не және оның зардаптары қандай?
С: Ғайбат дегеніміз не және оның зардаптары қандай?
Ж: ҒАЙБАТ СӨЗ АЙТУ
Ғайбат дегеніміз «адамның сыртынан сөз айту» дегенді білдіреді. Құран Кәрімде мұсылмандардың бір-бірінің сырттарынан ғайбат сөз айтып, бір-бірлерін мазақ қылуға қатаң тыйым салынған. Ғайбат, өсек айту өлген бауырының етін жегендей үлкен күнә болып саналады. Алла Тағала былай дейді:
﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا يَسْخَرْ قَومٌ مِّن قَوْمٍ عَسَى أَن يَكُونُوا خَيْراً مِّنْهُمْ وَلَا نِسَاء مِّن نِّسَاء عَسَى أَن يَكُنَّ خَيْراً مِّنْهُنَّ وَلَا تَلْمِزُوا أَنفُسَكُمْ وَلَا تَنَابَزُوا بِالْأَلْقَابِ بِئْسَ الاِسْمُ الْفُسُوقُ بَعْدَ الْإِيمَانِ وَمَن لَّمْ يَتُبْ فَأُوْلَئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ * يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا كَثِيراً مِّنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ وَلَا تَجَسَّسُوا وَلَا يَغْتَب بَّعْضُكُم بَعْضاً أَيُحِبُّ أَحَدُكُمْ أَن يَأْكُلَ لَحْمَ أَخِيهِ مَيْتاً فَكَرِهْتُمُوهُ وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ تَوَّابٌ رَّحِيمٌ ﴾
«Ей, иман келтіргендер! Бір адамдар басқа бір адамдарды келемеждемесін! Бәлкім, олар өздерінен артық шығар. Әйелдер де басқа әйелдерді келемеждемесін! Бәлкім, олар өздерінен артық шығар. Бір-бірлеріңді ренжітпеңдер һәм бір-бірлеріңе лақап тақпаңдар. Иманнан кейін пасық есім қандай жаман?! Ал кімде-кім тәубе етпесе, олар залымдар. Уа, иман келтіргендер! Түрлі долбарлы ойлардан сақтаныңдар! Шындығында ойлардың кейбірі күнә. Бір-бірлдеріңді аңдыспаңдар, бір-бірлеріңнің сырттарыңнан ғайбат сөз айтпаңдар! Әлде сендердің біреулеріңе өлген бауырының етін жеу ұнай ма? Сендер оны ұнатпайсыңдар. Алладан қорқыңдар! Шындығында Алла тәубені қабыл алушы һәм өте мейірімді» (Хужурат, 11, 12);
﴿وَيْلٌ لِّكُلِّ هُمَزَةٍ لُّمَزَةٍ﴾
«Әрбір жамандаушы мен жәбірлеушіге қандай өкініш!» (Һумәзә, 1).
Адамның сыртынан, ол жоқ кезде жаман сөз айту өте үлкен күнәлардың қатарына жатады. Оны айтқан адам ақыретке азапқа тартылады.
عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «لَمَّا عُرِجَ بِي، مَرَرْتُ بِقَوْمٍ لَهُمْ أَظْفَارٌ مِنْ نُحَاسٍ يَخْمِشُونَ وُجُوهَهُمْ وَصُدُورَهُمْ، فَقُلْتُ: مَنْ هَؤُلاءِ يَا جِبْرِيلُ؟ قَالَ: هَؤُلاءِ الَّذِينَ يَأْكُلُونَ لُحُومَ النَّاسِ، وَيَقَعُونَ فِي أَعْرَاضِهِمْ». رَوَاهُ أَحْمَدُ وَأَبُو دَاوُدَ.
Әнес ибн Мәліктен (р.а.) жеткен риуаятта Пайғамбар (с.а.с.) былай деген: «Миғражға шығарылғанымда қолдарында мыс тырнақтары бар, оларымен беттері мен кеуделерін тырнап жатқан адамдардың қасынан өттім. Сонда мен: «Уа, Жебірейіл! Мыналар кімдер?» – деп сұрадым. Ол: «Бұлар адамдардың ар-намыстарына тиіп, олардың етін жегендер», – деді». Ахмет пен Әбу Дәуіт риуаят еткен.
عَنْ ِعَبْدِ اللَّهِ بْنِ عُمَرَ قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يَقُولُ: «وَمَنْ قَالَ فِي مُؤْمِنٍ مَا لَيْسَ فِيهِ، أَسْكَنَهُ اللَّهُ رَدْغَةَ الْخَبَالِ فِي النَّارِ». رَواهُ أَبُو دَاودَ وَالحاكِمُ.
Абдулла ибн Амр (р.а.) былай дейді: «Мен Алла елшісінің (с.а.с.): «Кімде-кім бір мүмін туралы онда жоқ нәрсе айтса (яғни, жала жапса) Алла оны тозақтағы радғат әл-хабалға орналастырады» дегенін естідім». Басқа риуаятта айтылғандай радғат әл-хабал – тозақтықтардың денелерінен шыққан сұйықтық, тозақтың ең лас жері. Әбу Дәуіт және әл-Хаким риуаят еткен.
عَنْ حُذَيْفَةَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يَقُولُ: «لا يَدْخُلُ الْجَنَّةَ نَمَّامٌ». رَوَاهُ الْبُخَارِيُّ، وَمُسْلِمٌ.
Хузәйфадан (р.а.) жеткен риуаятта Алланың елшісі (с.а.с.) былай деген: «Жәннатқа өсекші кірмейді». Бұхари мен Мүслім риуаят еткен.
Пайғамбар (с.а.с.) өзінің үмбетіне бір-бірлерінің сырттарынан жамандап, жәбір көрсетуге қатаң тыйым салып, одан сақтандырған.
عَنْ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمَاْ قَالَ: رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «يَا مَعْشَرَ مَنْ أَسْلَمَ بِلِسَانِهِ وَلَمْ يُفْضِ الْإِيمَانُ إِلَى قَلْبِهِ لَا تُؤْذُوا الْمُسْلِمِينَ وَلَا تُعَيِّرُوهُمْ وَلَا تَتَّبِعُوا عَوْرَاتِهِمْ فَإِنَّهُ مَنْ تَتَبَّعَ عَوْرَةَ أَخِيهِ الْمُسْلِمِ تَتَبَّعَ اللَّهُ عَوْرَتَهُ وَمَنْ تَتَبَّعَ اللَّهُ عَوْرَتَهُ يَفْضَحْهُ وَلَوْ فِي جَوْفِ رَحْلِهِ». رَواهُ التِّرْمِذِيُّ وابنُ حِبَّان.
Ибн Омар (р.а.) былай дейді: «Алланың елшісі (с.а.с.): «Уа, тілімен иман келтіріп, иманы жүрегіне жетпегендер, мұсылмандарды жәбірлемеңдер, балағаттамаңдар, олардың кемшіліктерін іздемеңдер! Шындығында Алла мұсылман бауырының кемшілігін аңдығанның өзінің кемшілігін аңдиды. Ал Алла кімнің кемшілігін аңдыса, ол үйінің ортасында жасырынып отырса да масқарасын шығарады», – деді». Термези, Ибн Хиббан риуаят еткен.
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: »أَتَدْرُونَ مَا الْغِيبَةُ؟ قَالُوا: اللَّهُ وَرَسُولُهُ أَعْلَمُ، قَالَ: ذِكْرُك أَخَاك بِمَا يَكْرَهُ، قِيلَ: أَفَرَأَيْت إنْ كَانَ فِي أَخِي مَا أَقُولُ؟ قَالَ: إنْ كَانَ فِيهِ مَا تَقُولُ فَقَدْ اغْتَبْتَهُ، وَإِنْ لَمْ يَكُنْ فِيهِ مَا تَقُولُ فَقَدْ بَهَتَّهُ». رَوَاهُ مُسْلِمٌ وَأَبُو دَاوُد وَالتِّرْمِذِيُّ وَالنَّسَائِيُّ وَغَيْرُهُمْ.
Бірде Алланың елшісі (с.а.с.) сахабаларынан: «Ғайбаттың не екендігін білесіңдер ме?» – деп сұрайды. Сахабалар: «Алла мен Оның елшісі білер», – деседі. Сонда Алланың елшісі (с.а.с.): «Ол – бауырың туралы сыртынан ол ұнатпайтын түрде еске алып айтуың», – дейді. Бір сахаба: «Ал сондай сипат оның бойында болса ше?» – деп сұрайды. Пайғамбар (с.а.с.): «Егер ол сен айтқандай болса, оны ғайбаттаған боласың, ал егер олай болмаса, жала жапқан боласың», – деп жауап береді. Бұл хадисті Мүслім, Әбу Дәуіт, Термези, Нәсәи және т.б. риуаят еткен.
عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِي بَكْرَةَ، عَنْ أَبِيهِ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ: «أَنَّهُ ذَكَرَ النَّبيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فِي حَجَّةِ الْوَدَاعِ قَعَدَ عَلَى بَعِيرِهِ، وَأَمْسَكَ إِنْسَانٌ بِخِطَامِهِ أَوْ بِزِمَامِهِ، قَالَ: أَيُّ يَوْمٍ هَذَا ؟ فَسَكَتْنَا حَتَّى ظَنَنَّا أَنَّهُ سَيُسَمِّيه بِغَيْرِ اسْمِهِ، قَالَ: أَلَيْسَ يَوْمُ النَّحْرِ؟ قُلْنَا: بَلَى، قَالَ: فَأَيُّ شَهْرٍ هَذَا ؟ فَسَكَتْنَا حَتَّى ظَنَنَّا أنَّهُ سَيُسَمِّيه بِغَيْرِ اسْمِهِ، فَقَالَ: أَلَيْسَ بِذِي الْحِجَّةِ؟ قُلْنَا: بَلَى، قَالَ: فَإِنَّ دِمَاءَكُمْ وَأَمْوَالَكُمْ وَأَعْرَاضَكُمْ بَيْنَكُمْ حَرَامٌ، كَحُرْمَةِ يَوْمِكُمْ هَذَا، فِي شَهْرِكُمْ هَذَا، فِي بَلَدِكُمْ هَذَا، لِيُبَلِّغِ الشَّاهِدُ الْغَائِبَ فَإِنَّ الشَّاهِدَ عَسَى أَنْ يُبَلِّغَ مَنْ هُوَ أَوْعَى لَهُ مِنْهُ ». رَوَاهُ الْبُخَارِيُّ، وَمُسْلِمٌ.
Абдуррахман ибн Әбу Бәкра өзінің әкесінен (р.а.) мынадай хадис жеткізді: «Пайғамбар (с.а.с.) соңғы қажылығында қашырының үстінде отырды. Бір кісі оның тізгінен не ноқтасынан ұстап тұрды. Пайғамбар (с.а.с.): «Бұл қай күн?» – деді. Біз (сахабалар) оны басқа атымен айтатын шығар деп үндемедік. Сосын: «Құрбандық күні емес пе?» – деп сұрады. Біз: «Әлбетте», – дестік. Сосын: «Бұл қай ай?» – деп сұрады. Біз оны басқа атпен айтатын шығар деп тағы да үндемедік. Сосын: «Зул-хижжа айы емес пе?» – деп сұрады. Біз: «Әлбетте», – дестік. Сонда ол: «Шындығында сендердің қандарың, малдарың, ар-ұяттарың өз араларыңда осы айларыңдағы, осы қалаларыңдағы осы күндеріңнің қасиеттілігіндей қасиетті (харам). Куәгер келмегенге осыны айтсын! Бәлкім, куәгер өзінен гөрі зеректі біреуге жеткізер», – деді». Бұхари мен Мүслім риуаят еткен.
عَنِ الزُّبَيْرِ بْنِ الْعَوَّامِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ أَنَّ النَّبيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «دَبَّ إِلَيْكُمْ دَاءُ الأُمَمِ قَبْلِكُمْ الحَسَدُ وَالبَغْضَاءُ، وَالبَغْضَاءُ هِيَ الْحَالِقَةُ، لا أَقُولُ: تَحْلِقُ الشِّعْرَ، وَلَكِنْ تَحْلِقُ الدِّينَ، وَالَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ لا تَدْخُلُوا الْجَنَّةَ حَتَّى تُؤْمِنْوا وَلا تُؤْمِنُوا حَتَّى تَحَابُّوا أَفَلا أُنَبِّئُكُمْ بِمَا يَثْبُتُ ذَاكُمْ لَكُمْ أَفْشُوا السَّلامَ بَيْنَكُمْ«. رَوَاهُ التِّرْمِذِيُّ وأحمد.
Зубәйр ибн әл-Аууамнан (р.а.) жеткен риуаятта Пайғамбар (с.а.с.) былай деген: «Сендерге өздеріңнен бұрынғы қауымдардың дерттері келді. Олар: қызғаныш пен өшпенділік. Өшпенділік, ол – қырқушы. Ол шашты қырқады демеймін, алайда дінді қырқады. Жаным қолында болғанмен ант етейін, жәннатқа қашан иман келтіргендеріңше кірмейсіңдер, ал қашан бір-бірлеріңді жақсы көрмейлеріңше толық иман келтірмейсіңдер. Сендерге соны нығайтатын нәрсені айтайын ба? Өз араларыңда сәлемді таратыңдар (яғни, бір-бірлеріңе сәлем беріңдер)». Термези және Ахмет риуаят еткен.
عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «الْمُسْلِمُ أَخُو الْمُسْلِمِ، لا يَظْلِمُهُ، وَلا يَخْذُلُهُ، وَلا يَحْقِرُهُ، بِحَسْبِ امْرِئٍ مِنْ الشَّرِّ أَنْ يَحْقِرَ أَخَاهُ الْمُسْلِمَ،كُلُّ الْمُسْلِمِ عَلَى الْمُسْلِمِ حَرَامٌ دَمُهُ وَمَالُهُ وَعِرْضُهُ». رَواهُ مُسلِمٌ.
Әбу Һурайра (р.а.) жеткен риуаятта Алланың елшісі (с.а.с.) былай дейді: «Мұсылман мұсылманның бауыры – оған зұлымдық қылмайды, оны қолдаусыз қалдырмайды, оны жек көрмейді, бір адамның жамандығына мұсылман бауырын жек көруінің өзі жетіп жатыр. Әрбір мұсылманға басқа мұсылманның қаны, малы, ар-ожданы харам». Мүслім риуаят еткен.
عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ عن رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَال: «الْمُسْلِمُ مَنْ سَلِمَ النَّاسَ مِنْ لِسَانِهِ وَيَدِهِ وِالْمُؤْمِنُ مَنْ أَمَّنَهُ النَّاسُ عَلَى دِمَائِهِمْ وَأَمْوَالِهِمْ». رواه النسائي.
Әбу Һурайрадан (р.а.) жеткен риуаятта Алланың елшісі (с.а.с.) былай деген: «Мұсылман – оның тілі мен қолынан басқа мұсылмандар аман-сау болған (яғни, қиянат шекпеген) адам, ал мүмін – басқа адамдардың қандары (яғни, жандары) мен малдарын сеніп тапсыратын адамы». Нәсәи риуаят еткен.
«Басқа пәле тілден» дегендей, расында да тілмен көптеген күнәлар жасалады. Оларға өтірік айту, ғайбат, өсек айту, әдепсіз сөз сөйлеу, күпірлік сөздер сөйлеу сияқты күнәлар жатады. Сондықтан да Пайғамбарымыз (с.а.с.) үмбетіне, егер олар тілі мен жыныс мүшесінің адалдығына кепілдік берсе, олардың жұмаққа кіретіндігіне кепілдік беретіндігін айтқан.
عَنْ سَهْلِ بْنِ سَعْدٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ أَنَّهُ قَالَ: «مَنْ يَضْمَنْ لِي مَا بَيْنَ لَحْيَيْهِ وَمَا بَيْنَ رِجْلَيْهِ أَضْمَنْ لَهُ الْجَنَّةَ». رَواهُ البُخاريُّ.
Сәһл ибн Сағыдтан (р.а.) жеткен риуаятта Алланың елшісі (с.а.с.) былай деген: «Кімде-кім екі сақалының (яғни, мұрты мен сақалының) арасындағы (яғни, аузы мен тілі) мен екі аяғының арасындағысына кепілдік берсе, мен оған жәннатты кепіл етемін». Бұхари риуаят еткен.
عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قال النَّبيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «مَنْ كَانَ يُؤْمِنُ بِاللهِ وَالْيَوْمِ الآخِرِ فَلا يُؤْذِ جَارَهُ، وَمَنْ كَانَ يُؤْمِنُ بِاللهِ وَالْيَوْمِ الآخِرِ فَلْيُكْرِمْ ضَيْفَهُ، وَمَنْ كَانَ يُؤْمِنُ بِاللهِ وَالْيَوْمِ الآخِرِ فَلْيَقُلْ خَيْراً أَوْ لِيَسْكُتْ». أخرجه البخاري.
Әбу Һурайрадан (р.а.) жеткен риуаятта Алланың елшісі (с.а.с.) былай деген: «Кімде-кім Аллаға және ақырет күніне иман келтірген болса, көршісіне зарар бермесін. Кімде-кім Аллаға және ақырет күніне иман келтірген болса, қонағын жақсы күтсін. Кімде-кім Аллаға және ақырет күніне иман келтірген болса, жақсы сөз сөйлесін немесе үндемесін». Бұхари риуаят еткен.
أَخْبَرَنَا ابْنُ لَهِيعة قَالَ حَدَّثَنِي خَالِدُ بْنُ أَبِي عِمْرَانَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ أَنَّ النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ أَمْسَكَ لِسَانَهُ طَوِيلاً ثُمَّ أَرْسَلَهُ ثُمَّ قَالَ: »أَتَخَوَّفُ عَلَيْكُمْ هَذَا رَحِمَ اللَّهُ عَبْدًا قَالَ خَيْرًا وَغَنِمَ أَوْ سَكَتْ عَنْ سُوءٍ فَسَلِمَ.«
Халид ибн Әбу Имраннан (р.а.) жеткен риуаятта Пайғамбар (с.а.с.) тілін біраз ұстап отырып, сосын жіберіп: «Мен сендер үшін осыдан қауіп қыламын. Қайырлы нәрсе ғана сөйлеп, олжа (сауап) тауып, жамандықтан (өсек, ғайбат) үндемей, аман-сау қалған пендеге Алла рахым қылсын», – деген.
Мәселенің анық-қанығына көз жеткізбей тұрып, адамның сыртынан долбарлап әңгіме айту опық жегізетін жаман қасиет. Алланың елшісі (с.а.с.) болжаммен әңгіме айтуға тыйым салған.
عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ النَّبيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «إِيَّاكُمْ وَالظَّنَّ، فَإِنَّ الظَّنَّ أَكْذَبُ الْحَدِيثِ«. رواهُ الْبُخَارِيُّ.
Әбу Һурайрадан (р.а.) Пайғамбар (с.а.с.): «Ойлардан (күмәнді ойлардан) сақ болыңдар! Расында ой (яғни, оймен долбарлап айту)– әңгіменің ең жалғаны», – деген. Бұхари риуаят еткен.
Раббымыз бізді рас сөз сөйлеп, өсек-ғайбаттан аузына алмайтын шынайы мүміндерден қылсын! Өлі адамның етін жеумен тең болатын үлкен күнәдан – ғайбаттан сақтасын!
